گرمای شدید: تذکّر و عبرت

در این روزها و روزهای گذشته، شاهد گرم‌ترین روزهای سال هستیم و می‌بینیم که مردم از این گرما بسیار رنج می‌برند. کسی‌که به حال دنیا و آخرت خود فکر نکند و از آنچه بر او می‌گذرد پند و عبرت نگیرد، از غافلان است..
سلف صالح از احوال دنیا، چه گرمای شدید و چه سرمای سخت یا غم و اندوه، درس می‌گرفتند و به یاد آنچه در آخرت سخت‌تر از آنچه بر سرشان می‌آمده می‌افتادند. این امر آنها را به ایمان و عمل صالح بیشتر ترغیب می‌کرد.

این گرمای شدید نیز برای ما عبرت‌ها و پندها دارد. بیایید با هم به این نکات توجه کنیم:
نکته اول: شدت گرما یکی از آیات الهی است که بر ربوبیت، قدرت و مالکیت او بر این جهان دلالت می‌کند:
الله متعال است که روزها و ماه‌ها را دگرگون می‌کند و شب‌ها و روزهای سال را بین گرما و سرما متغیر ساخته است. در این امر عبرتی است که جز صاحبان خرد کسی به آن توجه نمی‌کند.
همانطور که الله متعال می‌فرماید: {إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ} “در خلقت آسمان‌ها و زمین و اختلاف شب و روز، برای صاحبان خرد، آیات و نشانه‌هایی است”.

نکته دوم: یادآوری و تفکر در منبع این گرما:
آیا تا به حال اندیشیده ایم که منبع این گرما چیست؟ و از کجا سرچشمه می‌گیرد؟
اساس و ریشه این گرما خورشید است، این مخلوق عظیم از مخلوقات الله متعال است.
این خورشید که به طور منظم و مطابق اراده الله متعال گردش می‌کند، هرگز از مسیر خود منحرف نمی‌شود. با دقت شگفت‌انگیزی حرکت می‌کند چنانچه الله متعال می‌فرماید: {لَا الشَّمْسُ يَنْبَغِي لَهَا أَنْ تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ}  [يس: 40] “نه خورشید سزاوار است که به ماه برسد و نه شب از روز پیشی می‌گیرد” یعنی هر یک از این مخلوقات به اذن الله متعال اندازه‌ای دارد که هرگز از آن تجاوز نمی‌کند. بلکه در مسیر خود با نظم و دقت کامل در حرکت است.
خورشید نیز از مخلوقات الله است که برای او سجده می‌کند: {أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَر…} “آیا ندیدی که هر یکی در آسمان ها و زمین و خورشید ماه و ستارگان برای الله سجده می‌کنند…”(الحج: 18).
آیا می‌دانید این خورشید چه قدر از سیاره زمین فاصله دارد؟ دانشمندان ستاره‌شناسی می‌گویند که فاصله آن از زمین بیش از نود میلیون مایل است، یعنی حدود 149 میلیون کیلومتر. با این وجود، گرمای آن را احساس می‌کنیم. اکنون تصور کنید که این خورشید در روز قیامت چه‌قدر به مخلوقات نزدیک خواهد شد! دانشمندان ستاره‌شناسی می‌گویند: “اگر خورشید به مقدار کمی نزدیک شود، همه چیز روی زمین خواهد سوخت و اگر کمی بالا رود، همه چیز روی زمین را یخ خواهد زد.

نکنه سوم: یادآوری نعمت‌های الهی بر ما از جمله وسایل پناه بردن از شدت گرما:
هنگامی‌که گرما فرا می‌رسد و تابش خورشید شدید می‌شود، نعمت‌های پروردگارمان و وسایلی‌که برای پناه بردن از این گرما به ما ارزانی داشته، به یادمان می‌آید. الله متعال در قرآن کریم می‌فرماید: {وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِمَّا خَلَقَ ظِلَالًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنَ الْجِبَالِ أَكْنَانًا وَجَعَلَ لَكُمْ سَرَابِيلَ تَقِيكُمُ الْحَرَّ وَسَرَابِيلَ تَقِيكُمْ بَأْسَكُمْ..} “و الله برای شما از آنچه آفریده، سایبان‌هایی قرار داد و از کوه‌ها پناهگاه‌هایی برای شما ساخت و برای شما جامه‌هایی آفرید تا شما را از گرما حفظ کند وجامه‌هایی (آفرید) تا شما را از سختی‌ها (و جنگ‌ها) حفظ کند.” ( النحل، آیه 81)
و الله متعال نعمت خانه را بر ما ارزانی داشته و آن را سکونت‌گاه و آسایش اهل آن قرار داده است. الله متعال می‌فرماید: {وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَنًا} “و الله از خانه‌های شما برای شما سکونتگاه قرار داد.” (النحل، آیه 80)
به همین دلیل، پیامبر اکرم -صلی الله علیه وسلم- هرگاه به بستر خود می‌رفت، این نعمت را یاد‌آور می‌شد، چنانچه در صحیح مسلم از انس رضی الله عنه آمده است که رسول خدا -صلی الله علیه وسلم- هرگاه به بستر خود می‌رفت، می‌گفت: “سپاس الله را که به ما غذا داد و سیراب‌مان کرد و پوشانید و پناه داد، چه بسیارند کسانی‌که نه پناهگاهی دارند و نه پوششی.” و مراد از “پناه داد” این است که ما را به مسکن و پناهگاه باز گرداند و ما را مانند حیوانات پراکنده نساخت؛ زیرا وجود مسکن برای انسان نعمتی از جانب الله متعال است که باید شکر آن را به جای آورد.
آیا عظمت نعمت الهی را بر خود درک کرده‌ایم، هنگامی‌که وسایل مختلفی را برای ما آسان ساخته تا از گرمای خورشید آن پناه ببریم، مانند آب یخ، سایه خنک و دستگاه‌هایی که تابستان را به زمستان و زمستان را به تابستان تبدیل می‌کنند؟ آیا در این باره اندیشیده‌ایم و از پروردگارمان به خاطر آن سپاسگزاری کرده‌ایم؟
و به همین دلیل، بنده در روز قیامت از این نعمت‌ها مورد بازخواست قرار خواهد گرفت. الله متعال می‌فرماید: {ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ} “و سپس در آن روز از نعمت‌ها (شما) پرسیده خواهید شد.” (التکاثر، آیه 8)

نکته چهارم: یادآوری نزدیکی آفتاب به مخلوقات در روز قیامت:
شدت گرما، ما را به گرمای روز قیامت یادآوری می‌کند، زمانی‌که آفتاب به مخلوقات نزدیک می‌شود.
در صحیح مسلم از مقداد بن الاسود رضی الله عنه نقل شده است که گفت: از رسول الله -صلی الله علیه و سلم- شنیدم که فرمودند: “آفتاب در روز قیامت به مخلوقات نزدیک می‌شود تا اینکه به اندازه یک میل به آنها نزدیک شود.”
رسول الله -صلی الله علیه و سلم- فرمودند: “مردم به اندازه اعمال‌شان یعنی برخی تا قوزک پا، برخی تا زانو، برخی تا کمر و برخی تا دهان در عرق غرق می‌شوند.” و با دست به دهان خود اشاره فرمودند.
به الله سوگند، هیچ یک از ما گرمای آفتاب دنیا را تحمل نمی‌توانیم؛ پس چگونه گرمای آفتاب آخرت را تحمل خواهیم کرد، زمانی‌که به اندازه یک مایل به سرها نزدیک می‌شود؟!
سزاوار است ای مؤمن که به اطاعت پروردگارت شتاب بورزی تا ترا از گرمای زمین محشر حفظ کند و در روزی‌که هیچ سایه‌ای جز سایه او نیست، ترا زیر سایه خود قرار دهد.

نکته پنجم: یادآوری گرمای جهنم:
یکی از مهمترین چیزهای‌که انسان از این گرمای شدید عبرت می‌گیرد، یادآوری گرمای جهنم است؛ گرمای دنیا برای او آسان می‌شود و از آتش آخرت بیشتر در هراس بوده و از آن فرار می‌کند.
شدت گرما در این دنیا فقط یک نفس از نفس‌های آتش جهنم است. در صحیح مسلم از ابوهریره رضی الله عنه از پیامبر -صلی الله علیه و سلم- نقل شده است که فرمودند: “هنگامی‌که هوا گرم است، از نماز خنک شوید، زیرا شدت گرما از دود جهنم است.” و فرمودند: “آتش به پروردگار خود شکایت کرد، پس الله در هر سال دو نفس به او اجازه داد، یک نفس در زمستان و یک نفس در تابستان.”
اگر این گرمای شدید و خورشید سوزان فقط یک نفس از نفس‌های جهنم است، پس عذاب آن چیست؟! و شدت گرمای آن چه‌قدر است؟! الله متعال می‌فرماید: {قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَوْ كَانُوا يَفْقَهُونَ} [التوبة: 81].”بگو آتش جهنم گرم‌تر است اگر می‌فهمیدند
گرمای هوا مانعی برای عبادت الله متعال نیست، بلکه مؤمنان معتقدند که در گرما غنیمت و فرصت بزرگی برای نجات از گرمای قیامت وجود دارد. برخی از این اعمالی‌که ما را از گرمای آخرت حفظ می‌کنند عبارتند از:
۱.روزه گرفتن در روزهای گرمای شدید.
یکی از عبادات بزرگ در روزهای بسیار گرم، روزه گرفتن است. زیرا اجر به اندازه سختی است و بدون شک سختی کسی‌که در روزهای گرم روزه می‌گیرد بیشتر است و رسول الله صلی الله علیه وسلم حریص‌ترین مردم به روزه گرفتن در روزهای گرم بود.
این‌گونه بود حال سلف صالح در گرما و حرص شان در به روزه گرفتن در روزهای‌گرم، تا جایی‌که اصطلاح “[ظمأ الهواجر]” در بین آنها مشهور شد و آن‌را به دیگران توصیه می‌کردند.
عمر بن الخطاب رضی الله عنه هنگام مرگ به پسرش عبدالله وصیت کرده می‌گوید: “بر تو واجب است که به خصلت‌های ایمان پابند باشی و اولین آنها را ذکر می‌کند: روزه گرفتن در شدت گرما در تابستان.”
ابو الدرداء رضی الله عنه می فرمود: “یک روز سخت و گرم را بخاطر گرمای روز قیامت روزه بگیرید و دو رکعت در تاریکی شب برای تاریکی قبرها نماز بخوانید.”
به یکی از زنان سلف گفته شد: “آیا عمداً سخت‌ترین روزها را روزه می‌گیری؟!” گفت: “اگر قیمت چیزی ارزان شود، همه آن را می‌خرند.”

۲. استغفار نمودن بیشتر به الله متعال از عذاب آتش:
پیامبر -صلی الله علیه وسلم- از آتش زیاد استغفار می‌طلبید و دعا می‌کرد که الله متعال او را از آن حفظ کند.
در صحیحین از انس بن مالک رضی الله عنه آمده است که فرمود: “بیشترین دعای پیامبر -صلی الله علیه وسلم- این بود: پروردگارا برای ما در دنیا و آخرت نیکی عطا کن و ما را از عذاب آتش نجات ده»
در حدیث صحیحین از انس بن مالک رضی الله عنه آمده است که رسول الله -صلی الله علیه وسلم- فرمود: “کسی‌که سه بار از الله بهشت را طلب کند، بهشت می‌گوید: پروردگارا او را داخل بهشت بساز و کسی‌که سه بار از آتش پناه ببرد، آتش می‌گوید: پروردگارا او را از آتش نجات ده.” (روایت احمد و ترمذی و نسایی و ابن ماجه و صحیح البانی).

۳. صدقات و بهترین آنها (آب دادن):
از معاذ بن جبل رضی الله عنه نقل شده است که فرمود: پیامبر -صلی الله علیه وسلم- فرمود: “به شما از درهای خیر خبر می‌دهم: روزه سپر است و صدقه گناهان را خاموش می‌سازد مانند آبی‌که آتش را خاموش می‌سازد.” (روایت احمد و حسنه البانی).
صدقه سایه‌ای برای صاحبش از گرمای روز قیامت خواهد بود. از عقبة بن عامر رضی الله عنه نقل شده است که گفت: از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدم که می‌فرمود: “هر انسانی در سایه‌ی صدقه خود است تا زمانی‌که بین مردم فیصله شود.” (روایت احمد و ابن حبان و صحیح البانی).
و از بهترین انواع صدقات، آب دادن است. از سعد بن عبادة رضی الله عنه نقل شده است که گفت: گفتم: یا رسول الله، مادرم مرده است، آیا می‌توانم از طرف او صدقه بدهم؟ فرمود: “بله.” گفتم: کدام صدقه بهتر است؟ فرمود: “آب دادن.” سعد گفت: پس این آبیاری آل سعد در مدینه است. (روایت احمد و نسایی و حسنه البانی).

۴. محبت در راه خدا و نه به خاطر مصلحت دنیوی یا غیره:
در صحیح مسلم از ابوهریره رضی الله عنه آمده است که رسول الله -صلی الله علیه وسلم- فرمود: “الله در قیامت می‌فرماید: کجایند کسانی‌که امروز به خاطر من با هم محبت داشتند، من آنها را در سایه‌ی خود در روزی‌که سایه‌ای جز سایه من وجود ندارد، سایه‌بان خواهم کرد.”

۵. متصف شدن به این اوصافی‌که در این حدیث آمده است:
در صحیحین از ابوهریره رضی الله عنه از پیامبر -صلی الله علیه وسلم- نقل شده است که فرمود: “هفت اشخاصی هستند که الله متعال در سایه‌ی خود در روزی‌که سایه‌ای جز سایه‌ی الله وجود ندارد٫ قرار خواهد داد: که همانا امام عادل، جوان عابد (عبادت‌کننده)، کسی‌که دل‌اش به مساجد وابسته است، دو دوستِ که بخاطر الله باهم دوست شده اند، کسی‌که زن زیبا و صاحب مقام او را به گناه فرا بخواند ولی آن شخص از الله می‌ترسد و تقوا را پیشه می‌کند، کسی‌که صدقه می‌دهد وآن را پنهان می‌کند طوری‌که دست چپش نمی‌داند دست راستش چیه کاری را انجام می‌دهد و کسی‌که در تنهایی به یاد الله می‌افتد و اشک از چشمانش جاری می‌شود.

الله متعال ما را از عذاب جهنم نجات دهد و در سای‌ی عرش خود در روزی‌که سایه‌ای جز سایه‌ی او وجود ندارد، قرار دهد.