بدون شک که الله متعال فضایل و ویژگی‌های زیادی برای این امت ارزانی فرموده، از آن جایی‌که برخی احکام و اوامر دین را برای آنها میسر و آسان ساخته است. مانند تیمم؛ که الله متعال آن‌را برای امت رسول الله ﷺ در مواقف و حالت‌های معین جواز داده است.
رسول الله ﷺ می‌فرماید:
(أُعْطِيتُ خَمْسًا لَمْ يُعْطَهُنَّ أحَدٌ قَبْلِي: نُصِرْتُ بالرُّعْبِ مَسِيرَةَ شَهْرٍ، وجُعِلَتْ لي الأرْضُ مَسْجِدًا وطَهُورًا، فأيُّما رَجُلٍ مِن أُمَّتي أدْرَكَتْهُ الصَّلَاةُ فَلْيُصَلِّ).
پنج چيز به من عطا شده که پيش از من به هيچ پيامبری داده نشده است: از مسافت يک ماه، دشمنانم دچار ترس و وحشت می‌شوند؛ و زمين برای من مسجد و پاک گرديده است. بنابراين هر كجا وقت نماز فرارسيد، امتم می‌توانند همانجا نماز بخوانند. و مال غنيمت برای من حلال شده است درحالی كه قبل از من، برای هيچ پيامبری حلال نبوده است. حق شفاعت به من عنايت شده است. و هر پيامبری فقط برای قوم خودش فرستاده شده است درحالی كه من برای تمام مردم دنيا مبعوث شده‌ام». [صحیح است] [متفق علیه]
تعریف تیمم:
در لغت به معنای قصد است.
ودر اصطلاح شرع تیمم به معنای رساندن خاک پاک به صورت ودستان است با شرایط خاص.
دلیل جواز تیمم:
قران، سنت نبوی، و اجماع امت است.
يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَقۡرَبُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَأَنتُمۡ سُكَٰرَىٰ حَتَّىٰ تَعۡلَمُواْ مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّىٰ تَغۡتَسِلُواْۚ وَإِن كُنتُم مَّرۡضَىٰٓ أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوۡ جَآءَ أَحَدٞ مِّنكُم مِّنَ ٱلۡغَآئِطِ أَوۡ لَٰمَسۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَلَمۡ تَجِدُواْ مَآءٗ فَتَيَمَّمُواْ صَعِيدٗا طَيِّبٗا فَٱمۡسَحُواْ بِوُجُوهِكُمۡ وَأَيۡدِيكُمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا (٤٣) النساء
ای کسانی که الله و رسولش را تصدیق نموده و به شریعتش عمل کرده‌اید! در حالت مستی به نماز نزدیک نشوید و مشغول آن نگردید تا زمانی که تشخیص دهید و بدانید چه می‌گویید (این حکم، قبل از تحریم قاطع خمر در هر حالتی بود)، و اگر حدث اکبر -جنابت- به شما رسید به نماز نزدیک نشوید، و در این حالت به مواضع نماز، یعنی مساجد نیز نزدیک نشوید مگر اینکه کسی از شما بدون توقف از یک در به دری دیگر بگذرد، تا اینکه با غسل‌کردن پاکیزه شوید. و اگر چنان بیمار بودید که استعمال آب را غیرممکن می‌کرد، یا مسافر بودید، یا یکی از شما از قضای حاجت بازگشت، یا با زنان آمیزش کردید، آنگاه آب برای طهارت نیافتید، خاکی پاک بیابید، سپس صورت‌ها و دست‌هایتان را با آن مسح کنید. همانا الله ذات بسیار بخشنده‌ای است که از بدی‌هایتان می‌گذرد، و آنها را برایتان می‌پوشاند.
از حذیفه رضی الله عنه روایت است که رسول الله ﷺ فرمودند: «فُضِّلْنَا عَلَى النَّاسِ بِثَلَاثٍ: جُعِلَتْ صُفُوفُنَا كَصُفُوفِ الْمَلَائِكَةِ، وَجُعِلَتْ لَنَا الْأَرْضُ كُلُّهَا مَسْجِدًا، وَجُعِلَتْ تُرْبَتُهَا لَنَا طَهُورًا، إِذَا لَمْ نَجِدْ الْمَاءَ وَذَكَرَ خَصْلَةً أُخْرَى»: «ما با داشتن سه ویژگی بر امت‌های گذشته برتری داده شده‌ایم: صف‌های ما (در نماز) مانند صف‌های ملائکه گردانیده شد؛ و تمام زمین برای ما مسجد قرار داده شد و خاک آن برای ما پاک گردانیده شد، در صورت نیافتن آب. و یک ویژگی دیگر نیز ذکر کرد». [صحیح است] [به روایت مسلم].
روش تیمم:
در تیمم ابتداء باید نیت طهارت کند، بعداً هر دو دست را به خاک (و آنچه از جنس خاک است) تماس داده روی خود را مسح کند و دوباره دست خود را به خاک بزند هردو دست را تا آرنج مسح کند. که در آن نیت و دو ضرب فرض می‌باشد.
شرایط صحت تیمم:
۱- نیت کردن.
۲- عذر مشروع: تیمم در صورتی جانشین وضو می‌گردد که عذر مشروع وجود داشته باشد؛ حالات ذیل عذر پنداشته می‌شود:
* در دسترس نبودن آب: یعنی یک شخص به اندازه یک میل از آب دور باشد.
* مرض: اگر استعمال آب مضر باشد، می‌تواند تیمم بگیرد.
* ترس از دشمن: اگر آب در مکان با خوف از دشمن همراه باشد، شخص وضو گیرنده می‌تواند تیمم بگیرد.
* ترس از تشنگی: اگر شخصی در سفر صرف به مقدار نوشیدن آب در اختیار داشت، می‌تواند تیمم نماید.
نکته: اگر منبع آب (مثلاً چاه) وجود داشت اما وسیلة بدست آوردن آن (مانند دلو و ریسمان) در دسترس نباشد در آنصورت باید از تیمم استفاده نمود.
* ترس از فوت نماز جنازه: برای ادای نماز جنازه؛ غیر ولی میت برای دیگران جایز است تیمم کردن، اما برای ولی میت تیمم لازم نیست؛ چون وی صلاحیت معطل نمودن نماز جنازه را دارد.
* ترس از دست دادن نماز عید به طور مکمل: اما اگر در صورت وضو گرفتن بتواند قسمتی از نماز را با جماعت اداء نماید پس بر وی وضو لازم است نه تیمم.
٣- چیزیکه بر آن تیمم گرفته می‌شود باید پاک باشد و از جنس زمین باشد مانند خاک، سنگ، ریگ.
اما تیمم بر ظروف مسی، شیشه‌ئی ، برنجی، جایز نیست.
٤- در جریان تیمم باید مسح توسط تمام دست صورت گرفته تا تمام محل مسح (دست تا آرنج، روی) را دربر بگیرد، بخاطری که اگر مقدار کم از دست و روی از مسح بازماند تیمم درست نیست، بنابر این در جریان تیمم باید انگشتری، ساعت و غیره موانع دور شود.
٥- اینکه فرد تیمم کننده با دو ضربه به وسيله‌ی داخل هر دو کف خویش مسح نماید، اگر چه دو ضربه را در یک جا بزند،( یعنی اگر چناچه دو ضربه را در یک جا زد، باز هم تیمم وی درست است).
٦- در شخص تیمم کننده چیزی وجود نداشته باشد که با شخص تیمم کننده تضاد و منافات داشته باشد، همچون حیض یا نفاس.
٧- چیزی وجود نداشته باشد که میان مسح کردن( و پوست بدن شخص تیمم کننده)، حائل و مانع ایجاد نماید، همچون موم و چربی.
شرايط وجوب تيمم:
١- عاقل بودن.
٢- بالغ بودن.
٣- مسلمان بودن.
٤- وجود حدث.
٥- قدرت نداشتن بر استعمال آبی كه برای تمامی اعضا و اندام‌های وضو كفايت كند.
٦- نبودن مانع شرعی مثل حيض و نفاس.
٧- تنگی وقت.
باطل کننده‌های تیمم:
آنچه وضو را باطل می‌کند، تیمم را نیز باطل می‌کند. علاوه بر این کسی که به علت عدم دسترسی به آب، تیمم کرده است، هرگاه آب را پیدا کند، تیممش باطل می‌شود، و نیز کسی که بخاطر بیماری و غیره از بکار بردن آب عاجز بوده، با رفع ناتوانی، تیمم او باطل می‌شود، ولی هر نمازی که قبلاً با تیمم خوانده، صحیح است و اعاده آن (دوباره خواندن) لازم نیست.
منابع:
١- فقه احناف در پرتو آیات قرآن و احادیث پیامبر ﷺ شرح و ترجمه نور الایضاح، تالیف علامه حسن بن علی شرنبلالی.
٢- ویب سایت ملزمتی.
٣- شرح مختصر قدوری، تالیف ابی الحسین محمد بن احمد القدوری البغدادی.
