رمضان ماه بسیار با عظمت و با برکت است، الله متعال روزه گرفتن ان را بالای مسلمانها فرض گردانیده و آنرا وسیله محو گناهان، تقرب به درگاه الهی، و وارد شدن از دَرِ ریان گردانیده.
رمضان مهمان که سال یکبار می‌آید، و روزهای آن معدود و شمرده شده است، مانند که برای آمدن مهمان آماده گی میگیریم لازم است برای آمدن رمضان نیز آمادگی بگیریم و از آن به بهترین وجه استقبال و پذیرایی نماییم، این مطلب کوتاه و مختصر که به نام احکام فقهی روزه است را برای شما خوانندگان عزیز تقدیم میداریم تا بتوانیم شما را در پذیرایی این مهمان زود گذر یاری کنیم
- کسی که چیزی از شكننده های روزه را در حالت فراموشی انجام داد روزهای وی فاسد نمی شود، و قضا و کفاره نیز بالای او نیست، زیرا رسول الله ﷺ فرموده: «هر کس روزه داشت و از روی فراموشی چیزی خورد یا نوشید روزه اش را كامل کند که الله متعال به او آب و غذا داده است.» متفق عليه تخصیص خوردن و نوشیدن نفی باقی شکننده ها را نمیکند زیرا آن دو بخاطر اکثر حالات فراموشی ذکر شده است.
- زمان شروع روزه گرفتن از طلوع فجر آغاز می شود، چنانچه الله متعال فرموده: … وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ ٱلۡخَيۡطُ ٱلۡأَبۡيَضُ مِنَ ٱلۡخَيۡطِ ٱلۡأَسۡوَدِ مِنَ ٱلۡفَجۡرِۖ … (۱۸۷) بقره
ترجمه : و بخورید و بیاشامید، تا رشتۀ سپید صبح از رشتۀ سیاه (شب) برای شما آشکار شود. مراد از رشته سفید فجر است.
و قبل از آن تمام چیزها تا فجر از قبیل (خوردن و نوشیدن و باقی مفطرات) برای روزه دار جائز بوده و امساک (بند کردن خود از چیزهای مباح) نه واجب است و نه مستحب بلکه در آن مخالفت سنت نیز است.
- زمان افطار روزه از هنگام غروب آفتاب شروع میشود چنانچه الله متعال فرموده: ثُمَّ أَتمُّوا الصِّيامَ إِلَى اللَّيل ( بقرة ۱۷۸ )
ترجمه : « پس از آن روزه را تا شب تمام کنید.»
شب از هنگام غروب آفتاب شروع میشود، و سنت پیامبر ﷺ هم همین گونه بود که وقتی خورشید غروب میکرد افطار می نمودند.
- سحری کردن سنت است، و در آن بركت نیز است، و رسول الله ﷺ به آن امر کرده و از ترک آن نهی کرده است. مستحب است اینکه در سحری تاخیر صورت گیرد و بهترین سحری مسلمان با خرما می باشد و به یک جرعه آب نیز برکت حاصل می شود.
- لازم است بالای روزه دار از کارهایی که روزه اش را خدشه دار میكند، اجرش را کم میكند دوری کند، زیرا رسول الله ﷺ فرموده: «کسی که سخن دروغ و اعمال ناشایسته را ترک نکند ، خداوند را به ترک خورد و نوش وی نیازی نیست .» به روایت بخاری.
- اگر روزه دار قبل از طلوع صبح از حیض و نفاس پاک شد، تاخیر غسل با نیت کردن روزه تا بعد از طلوع صبح برای وی جائز و مباح است همچنان برای جنب؛ یعنی میتواند بعد از طلوع صبح غسل جنابت نماید.
چنانچه موارد ذیل برای روزه دار جائز و مباح میباشد:
استفاده مسواک ، کریم دندان، مضمضه غسل نمودن، چشیدن غذا بدون اینکه فرو برد، سرمه و خوشبویی ، قطره چشم ، گوش، و بینی.
- برای مسافر و بیمار افطار نمودن در رمضان جایز میباشد، اما مشروط بر اینکه قضای آنرا بیاورند، چنانچه جائز است برای مردان و زنان کهن سال که توان روزه را ندارند اینکه افطار کنند و فدیه دهند در قبال هر روز یک مسکین را غذا دهند.
- دلایل بر این قایم شده است که روزه به خوردن و نوشیدن عمدی و آنچه قایم مقام آنها میشود مانند تزریق (پیچکاری)های مغذی- استفراغ عمدی- جماع حتی اگر بدون انزال باشد فاسد می شود . ابن القیم در زاد المعاد گفته : از رسول الله در احادیث صحیح نقل شده است: چیزی که باعث فساد روزه میشود؛ خوردن، نوشیدن، حجامت، استفراغ و جماع است.
- کسی که قصدا و بدون عذر روزه را بخورد یقینا مرتکب گناه کبیره گردیده و لازم است بالای وی که توبه کند و قضای آنرا بیاورد بنابر قول جمهور علما و ابن تیمیه در کتاب خود “حقیقت الصیام” گفته اند: قضا آوردن این گونه اشخاص نیز قبول نمی شود٫ زیرا دلیل ثابت بر قضا آوردن کسیکه به صورت قصدی روزه را افطار می‌کند، نیست.
- شتاب نمودن در آوردن قضایی روزهای ماه رمضان در هنگام داشتن توان بهتر است زیرا که قضایی بسان قرض است و شتاب نمودن در ادای قرض لازم است اما تتابع و پی در پی گرفتن روزه قضایی شرط نمی‌باشد.
- کفاره واجب نمی‌شود بالای روزه دار مگر در یک حالت و آن عبارت از جماع است، به شرط که به حکم آن علم داشته باشد و به فراموشی از او صورت نگرفته باشد و مکرَه ( مجبور ) نبوده باشد.
کفاره مراحلی دارد که قرار ذیل است: در نخست باید غلامی آزاد شود اگر پیدا نشد دو ماه پی در پی روزه بگیرد، اگر توان روزه گرفتن نداشت؛ ۶۰ مسکین را طعام دهد.
اگر کسی کفاره بالایش واجب شد اما توان نداشت کفاره از او ساقط میشود، زیرا الله متعال فردی را بالاتر از توانش مکلف نمیکند.
- عجله نمودن در افطار بعد از غروب آفتاب از سنت‌های روزه است.
چنانچه رسول الله ﷺ فرموده: “تا زمانی که مردم در افطار کردن عجله کنند، همواره در خیر و نیکی به سر می‌برند.”
دعای مسنون هنگام افطار: ذهب الظمأ و ابتلت العروق و ثبت الأجر إن شاء الله.
ترجمه: تشنگی بر طرف و رگ‌ها تر شدند و پاداش ان شاء الله ثابت گشت.
- اگر زنی در رمضان حیض یا نفاس شد روزه‌اش باطل شده و قضای آن بالایش واجب میشود حتی اگر یک دقیقه قبل از آذان شام هم بوده باشد که در این صورت لازم نیست بالای آنها تا خود را از خورد و نوش منع نمایند.
و اگر زنی عادت داشت در روزی معین عادت ماهانه شود، لازم است نیت روزه را از شب کند و روزه خودرا بگیرد و وقتی عادت ماهانه شد روزه را افطار کند، زیرا اصل پاکی است و عادت امری احتمالی میباشد.
- روزه بالای شخص دیوانه و کودک قبل از بلوغ واجب نیست، زیرا الله متعال آنها را از جمله افراد مرفوع القلم (معاف شده) قرار داده است، اما زمانی‌که کودک در حالتی باشد که توانایی روزه گرفتن را؛ به دلیل تشویق و آموختن، داشته باشد، به گرفتن آن امر میشود، چنانچه در صحیحین آمده که صحابه کرام برای کودکان خود روزه گرفتن را می‌آموختند.
دیوانه در هنگامی که عقل‌اش زایل باشد گرفتن روزه بالایش واجب نیست اما اگر دوباره عقل‌اش در حصه‌ای از روز برگشت امساک باقی روز بالایش واجب می شود.
دیوانگی اگر تمام ماه رمضان را در برگرفته بود به اتفاق همه فقها؛ قضایی بالای فرد نیست، اما اگر در حصه‌ی از رمضان جور شد و عقل‌اش به او برگشت قضا آوردن روزهای گذشته بالایش لازمی میباشد.
- بازی کردن و ملاعبه و بوسیدن زن برای روزه دار جایز است، در صورتی که شخص توان کنترل شهوت‌اش را داشته باشد، عائشه رضی الله عنها فرموده: رسول الله ﷺ در حالی که روزه داشت، میبوسید و هم آغوشی میکرد و او بیش از همه شما بر حاجت خود مسلط بود.
اما اگر شخصی ترس از وقوع در حرام ( جماع ) را داشت پس بهتر برای او دوری از این کار است.
- افطاری دادن به روزه داران پاداش بزرگ دارد، زیرا کسی که به روزه‌داری افطاری دهد اجری مانند اجر روزه دار به او می‌رسد بی آن‌که چیزی از پاداش روزه‌دار کم شود
- عجله نمودن در افطار قبل از خواندن نماز شام مستحب میباشد، زیرا انس رضی الله عنه از رسول الله ﷺ نقل کرده که رسول الله ﷺ به خرمای تازه افطار می‌نمود قبل از اینکه نماز مغرب بخواند، اگر نمی‌یافت با خرمای خشک، اگر آن را نیز پیدا نکرده بود با چند جرعه آب افطار می‌نمودند.
مبالغه در انواع گوناگون خوردنی و نوشیدنی هنگام افطار مخالف سنت است، و انسان را از نماز شام باز می‌دارد و همچنان اسراف در غذای شب نیز مناسب نیست زیرا باعث کسالت انسان میشود.
- روزه‌ی شخص مریض:
مرض از لحاظ سخت بودن و یا آسان بودن و تاثیر آن بالای روزه و عدم آن متفاوت است، بنابرین احوال مریض در رمضان به سه نوع تقسیم میشود:
اول: مریضیِ که به روزه گرفتن متاثر نمی شود، مانند: سرماخوردگی کم، یا سردردی کم و مانند آن…
برای این‌ها افطار جایز نیست و لازم است که روزه بگیرند.
حالت دوم: روزه گرفتن بالای بیماری سختی که ضرری برای او ندارد، روزه گرفتن برای این نوع بیمار مکروه است و مناسب نگرفتن روزه میباشد.
حالت سوم: روزه گرفتن برای بیماری سخت و مضر است مانند شخصی که از بیماری کلیوی، دیابت و مانند آن رنج میبرد، روزه گرفتن برای او حرام است.
در مورد قضا آوردن یا عدم قضا آوردن روزه: اگر مریض امید شفا یابی‌اش باشد، لازم است بعد از بهبودی قضا بیاورد.
و اما کسی که به بیماریِ مبتلا شده است که دیگر امیدی به بهبودی او نیست قضا آوردن بالایش نمی‌باشد اما باید فدیه دهد.
یعنی: در قبال هر روز یک مسکین را نیم صاع گندم یا یک صاع از چیزهای دیگر دهد.
صاع: بنابر احتیاط ۳ کیلو گرام میشود.
- کسی که روزه‌ی نفلی را آغاز کرد به پایان رساندن آن بالایش لازم است، و اگر کسی روزه نفلی خودرا فاسد کرد لازم است که قضای آنرا بیاورد.
- قضا آوردن روزه رمضان:
بهتر در قضا آوردن روز های رمضان عجله نمودن میباشد و گرفتن پی در پی آن لازم نیست چنانچه ابن عباس گفته است : “باکی در پیهم نگرفتن قضایی روزه‌های رمضان نیست.”
به تاخیر انداختن آن تا رمضان بعدی بدون عذر جایز نیست اما اگر کسی این کار را کرد قضا آوردن همراه با توبه نمودن بالای او واجب می‌گردد نه طعام دادن به مساکین.
- قیام در رمضان : نماز تراویح سنت موکده است و خواندن آن با جماعت سنت کفایی میباشد.
نماز تراویح جزو نماز شب ( قیام اللیل ) به حساب می‌آید که رسول الله ﷺ در بیان فضیلت آن فرموده است: ” هر که رمضان را از روی ایمان و احتساب به نماز ایستد گناهان گذشته‌‌اش آمرزیده میشود.”
در مورد تعداد رکعت‌های نماز تراویح حدیثی در صحیحین آمده است که رسول الله ﷺ بر منبر بود و شخصی از او پرسيد: نماز شب را چگونه بايد خواند؟ رسول الله ﷺ فرمود: دو دو ركعت خوانده شود. و اگر بر شما احتمال طلوع فجر را می‌داد، يك ركعت ديگر خوانده شود تا نمازهاي تان را وتر گرداند.»
رسول الله ﷺ تعداد را بیان نکرد، پس معلوم میشود که قضیه نماز شب وسیع بوده و اختلاف و سخت گرفتن بالای مردم در ۸ رکعت یا ۲۰ رکعت شایسته و مناسب نیست.
مذهب احناف همان ۲۰ رکعت را انتخاب نموده اند.
- تلاش و کوشش زیاد به خرچ دادن در ده اخیر ماه رمضان: از عایشه رضی الله عنها روایت است که فرموده : هنگامی که دهه‌ی پايانی ماه رمضان فرا می‌رسيد، رسول الله ﷺ شب را به عبادت سپری می کرد و خانواده‌اش را بيدار می‌نمود و کمرش را محکم می‌بست.
ده اخیر رمضان به طاعت و عبادت بیشتر ( نماز، ذکر، تلاوت قران) اختصاص داده شده، تا فرد مسلمان به شب قدر که معادل به هزار ماه عبادت و بخشش گناهان سابقه است، دست بیابد .
- فقه واقع مربوط روزه:
( ا ) داروهای زرقی وریدی مغذی و دیالیز به تمام انواع؛ از شکننده‌های روزه میباشد.
استنشاق کننده‌ای انفیِ نفس تنگی، اکسیجن، داروهای زرقی غیر مغذی، قطره چشم و گوش، کریم دندان و خون گرفتن به منظور تحلیل و آزمایش از جمله شکننده‌های روزه نمی‌باشد.
( ب ) جایز است برای بانوان که از داروهای ضد عادت ماهانه بخاطر روزه گرفتن تمام ماه رمضان استفاده کنند، اما مشروط بر اینکه ضرری در پی نداشته باشد ولی بهتر استفاده نکردن از آن داروها میباشد.
- کسی که بمیرد در حالی که روزه‌ی واجب بالای او باشد حکم‌اش چیست؟
اگر مهلت قضا آوردن را نداشته باشد (در رمضان روزه گرفته نتوانست و بعد از آن وفات کرد) حکمی برای آن مرتب نیست و صدقه دادن برای او نیز واجب نمی باشد.
ولی اگر مهلت قضا آوردن را داشت اما روزه نگرفت، در این صورت دو قول است :
۱. روزه گرفتن عوض آن شخص جایز نیست و لازم است که در قبال هر روز آن مسکینی را طعام داد.
۲. ولی (سرپرست) متوفی عوض آن روزه بگیرد و اگر نتوانست صدقه دهد.
- زکات فطر
از عبد الله بن عمر رضي الله عنهما روایت است که می گوید: رسول الله ﷺ زكات فطر – یا زکات رمضان – را بر مرد و زن، آزاد و برده به ازای هر نفر یک صاع خرما یا جو واجب نمود. متفق عليه
وجوب صدقه فطر مشروط به: مسلمان بودن آزاد بودن، مالک نصاب بودن، شخص است.
ادای صدقه فطر از چهار شی و صنف غذایی میتواند صورت گیرد که آن.ها عبارت اند از: گندم، جو، خرما و کشمش البته آرد گندم و جو نیز در حکم گندم و جو بوده ادای صدقه فطر از آن نیز جائز است.
مقدار: از گندم نیم صاع و از باقی اجناس یک صاع است.
که صاع معادل با سه کیلوگرام است میشود که قیمت این‌ها به مستحقین داده شود.
- عید فطر
از روش پیامبر ﷺ در روز عید این بود که:
در بهترین لباس و هیئت برای نماز خارج می گردید و تا هنگامی که به مسجد می رسید تکبیر می گفت و قبل از خارج شدن برای نماز چند دانه خرما تناول می کرد و زمانی که از یک مسیر به مسجد می رفت از مسیر دیگر بر می گشت.
حکم خواندن نماز عید واجب است.
چنانچه در حدیث ام عطیه آمده است: که رسول الله ﷺ به ما دستور داد تا روز عيد قربان و فطر، دوشيزه ها و دختران پرده نشين را جهت حضور در مراسم عيد از خانه بيرون بياوريم؛ و به زنانی که عادت ماهيانه بودند دستور داد تا از مصلای مسلمين فاصله بگيرند. ( متفق علیه )
امر و فرمان به برآمدن تقاضای امر به‌نماز را می‌کند برای آنانکه عذری نداشته باشند.
- روزه گرفتن شش روز ماه شوال:
رسول الله ﷺ در مورد آن فرموده: هر که رمضان را روزه بگیرد، سپس شش روز از شوال را در پی آن روزه بدارد، کارش مانند روزه گرفتن همه‌ی سال است.
سلف صالح نیز این شش روز را روزه می‌گرفتند، و حکم آن مستحب است.
روزه گرفتن این شش روز قبل از آوردن قضایی ماه رمضان جایز است، اما بهتر اینست که در ابتدا قضا آورده شود بعدا روزه نفل گرفته شود، و همچنین پی در پی گرفتن آن شرط نیست.
