از فضل و نعمت الله متعال بالای بندگان اش اینست که مواسم و فصل هایی برای آنها قرار داده که اجر و پاداش کارهای نیک در آن چند برابر میشود، از بزرگترین این فصل ها ماههای حرام است ، که الله متعال چهار ماه از سال را بعنوان ماههای حرام تعیین نموده و فرموده :
« إنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّهِ اثنَا عَشَرِ شَهرَاَ فِی کِتَبِ اللَّهِ یومَ خَلَقَ السَّمَوتَ وَالارضَ مِنهَا أَربَعَةُ حُرُمُ ذَلِکَ الدِّینُ القَیمِ فَلَا تَظلِمُوا فِیهِنَّ أَنفُسَکُم» (توبه 36).
ترجمه: بی گمان تعداد ماهها نزد خدا، در کتاب تقدیر الهی لوح المحفوظ از روزی که آسمانها وزمین را آفریده، دوازده ماه است؛ چهارتا از آن ماه حرام اند، این است آئین استوار و محکم، پس در آن بر خود ستم نکنید.
ماههای حرام عبارتند از: رجب و سه ماه متوالی ذوالقعده، ذوالحجه و محرم، که چهار ماه در سال میباشد، چنانچه رسول الله صلی الله علیه و سلم فرموده : زمان به صورتِ اصلی اش، مانندِ روزی درآمده است که الله متعال، آسمان ها و زمين را آفريد؛ هر سال، دوازده ماه می باشد و چهار ماهِ آن حرام است: ذوالقعده، ذوالحجه و محرّم که پُشتِ سرِ هم قرار دارند و رجبِ «مُضَر» که بينِ جمادی (الثانی) و شعبان است. ( متفق عليه).
از آن جهت به آن ماههای حرام می‌گویند که حرمت این ماهها از شریعت حضرت ابراهیم علیه السلام و اسماعیل علیه السلام بود و عرب آن را به ارث برد، عرب سه ماه پی در پی را بخاطر ادای مناسک حج و برگشتن از آن بدون مشکلات و جنگ و نزاع ، و رجب را بخاطر اینکه مردم عمره کنند تعظیم میکردند ، و همواره حتی در زمان جاهلیت حرمت آنها را حفظ می کرد؛ به طوری که به جهت حرمت این ماهها اگر قاتل پدر خود را در این دوره زمانی مشاهده میکرد، متعرض او نمی شد .
این سنت ابراهیمی تا ظهوراسلام همچنان در میان عرب رایج و محترم بود تا اینکه قرآن کریم نازل شد و نیز آن را تأیید کرد.
این ماهها شامل فضیلت های است که در ماه های دیگر نیست، از جمله:
۱. حج.
۲. ده نخست ذی الحجه ، که الله متعال به آن سوگند یاد کرده.
۳. روز عرفه، که روزه‌ی آن تکفیر کننده گناهان دو سال است.
۴. عید قربان، که در آن عبادت بزرگی انجام داده میشود ( قربانی ).
۵. یکی دیگر از فضیلت های این ماهها اینست که ماه محرم الحرام در آن وجود دارد و رسول الله صلی الله علیه و سلم در مورد روزه آن فرموده : بهترین روزه بعد از روزه ماه رمضان روزه ماه محرم است.
احکام ماههای حرام :
ماههای حرام احکام شرعی مختص به خود را دارند که عبارتند از:
۱. حرام بودن جنگ
در قرآن بر حرمت جنگ در این ماهها تصریح شده است: یسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَ‌امِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ (ترجمه: از تو درباره ماهى كه كارزار در آن حرام است مى‌پرسند. بگو: كارزار در آن، گناهى است بزرگ)[ بقره–٢١٧]اما بخاطر ورود بعضی آیات دیگر که به عمومیت جنگ با مشرکین دلالت میکند علماء – رحمت الله علیهم – درباره قتال و جنگیدن در این چهار ماه اختلاف رأی دارند؛ آیا حکم تحریم جنگ همچنان باقی و پابرجاست یا اینکه منسوخ شده است؟
جمهور اهل علم بر این باورند که تحریم جنگ منسوخ شده، زیرا الله متعال بطور عموم امر به جنگیدن با تمام مشرکین کرده است.
عده ای دیگر از علماء گفتند : تحریم قتال در این ماهها باقیست، و برای ما مسلمانان جایز نیست که در این ماهها آغازگر جنگ با کفار باشیم، اما استمرار و ادامه به جنگی که از قبل از آن ماهها شروع شده جایز است هرچند که وارد ماه حرام شویم، و همچنین برای ما جایز است که هرگاه کفار در این ماهها شروع به جنگ کردند ما هم به جنگ آنها برویم.
و اما حکم و امر آن در این مورد مربوط به والیان امر می باشد آنکسانی که امور جنگ و جهاد را مدیریت می کنند».
هر چند آغاز جنگ در ماه حرام مورد اختلاف علما است؛ اما در صورتی که مسلمانان در این ماه مورد حمله قرار بگیرند، دفاع از خود بر آنان به اتفاق علما جائز است: الشَّهْرُ الْحَرَ‌امُ بِالشَّهْرِ الْحَرَ‌امِ وَالْحُرُ‌مَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّـهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ مَعَ الْمُتَّقِين.( سوره بقره ۱۹۴)
ترجمه: ماه حرام به عوض ماه حرام است و حرمت شکنیها دارای قصاص است پس هر که تجاوز کند بر شما پس بر وی تجاوز کنید مانند تجاوز او بر شما و از خدا بترسید و بدانید که خدا با پرهیزگاران است.
نکته :حرمت زمان و مکان وقتی در تعارض با حرمت انسان قرار بگیرد حرمت انسان مقدم میشود بلکه در این صورت جنگ و قتال واجب میباشد چنانچه ابن حجر در تفسیر فلا تظلموا فيهن انفسکم گفته یعنی ستم نکنید بالای نفس های خویش به ترک جنگ و قتال افراد که جنگ با آنها واجب است، زیرا در این صورت فساد کاران از ماه های حرام سوء استفاده كرده و زمین را مملو از فساد میکنند.
۲. علما گفتند عقاب گناهان و ثواب حسنات در این ماهها افزایش می یابد، لهذا دیت نیز نزد بعضی علما در این ماهها افزایش می یابد و همچنین قتل و کشتن در حرم و کشتن صاحب قرابت، به دلیل این فرموده الله متعال : {إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ} سورة توبه٣٦.
ابن کثیر رحمت الله علیه در تفسیر این ایت گفته فلا تظلموا فيهن أنفسكم یعنی در این ماههای حرام بر خویشتن ستم نکنید ؛ زیرا گناه در آن بزرگ تر از گناه در ایام دیگر است، چنانچه گناه در بلد الحرام چند برابر است {وَمَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ} [الحج:25]. ترجمه : و کسی که از روی ستم در آنجا کجروی خواهد اورا عذاب دردناک می چشانیم.
سپس از قتاده رحمه الله نقل کرده که گفته : ظلم در ماههای حرام بزرگتر از ظلم در غیر آنست، اگرچه ظلم در هر حال عظیم و بزرگ است لیکن الله متعال چیزی را که بخواهد عظمت می‌دهد .
ابن عباس رضی الله عنه فرموده : نفس های خودرا نگاه کنید و از گناه بپرهیزید زیرا ثواب و گناه در این ماه ها چند برابر میشود( الواحدی-الوسیط فی تفسير القرآن المجيد ٤٩٤٤/ ۲).
و همچنین قرطبی رحمت الله علیه گفته: لا تظلموا فيهن أنفسكم به انجام دادن معصیت و گناه، زیرا وقتی الله متعال یک شیء را از یک لحاظ بزرگی می‌دهد حرمت آن نیز از یک لحاظ میباشد اما اگر از دو و یا چند لحاظ بزرگی می‌دهد حرمت آن نیز چند برابر میشود، بنابرین مکافات اعمال نیک و اعمال بد در آن چند برابر میشود، پس کسی که در ماه حرام و در مکان حرام (مانند مکه) عبادت الله متعال را میکند ثواب و پاداش او مانند کسی که در ماه حلال در مکان حرام عبادت الله متعال را میکند نیست، و کسی که عبادت الله متعال را در ماه حلال در مکان حرام میکند ثواب او مانند کسی که در ماه حلال در مکان حلال عبادت الله متعال را میکند نیست و از این ایت استدلال کرده {يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَيْنِ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا} [الأحزاب:30]. ترجمه : ای زنان پیامبر هر کس از شما بدکاری ظاهر را به عمل آورد دو چند کرده میشود بر وی عذاب دو چندان این کار بر خدا آسان است.
نسیء:
نَسیء در لغت به معنای به تأخیر انداختن و در قرآن به معنای تأخیر حرمت یک ماه از ماههای حرام به ماه دیگر است.
ملت عرب با گذشت زمان در مناسک حج و حرمت ماهها تغییراتی ایجاد کردند، زیرا در مواردی به دلیل خشم و کینه زیاد، ترک جنگ و غارت و چپاول در سه ماه پیاپی بر آنان دشوار می‌آمد، در عین حال نمی‌خواستند بر سنت دیرین آنان که حرمت ۴ ماه از سال بود خللی ایجاد شود، از این روی حرمت ماه محرم را به تأخیر می‌انداختند و به صفر منتقل میکردند. و بدین ترتیب دیگر ماههای حرام را هم به تأخیر می‌انداختند و ماههای به تأخیر افتاده به نام اصلی خود خوانده می‌شد و در نهایت نظم همه ماهها به هم می‌خورد.
در قرآن به شدت با این کار مخالفت شده و گناه بزرگ خوانده شده است زیرا مشرکین چیزی را از خود ساختند و ان را به منزلت دین قرار دادند، و حلال را حرام و حرام را حلال ساختند، عمل درست را با عمل اشتباه مخلوط ساختند و ان را برای مردم نیک جلوه دادند، الله متعال در مورد آنها فرموده :
إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيَادَةٌ فِي الْكُفْرِ ۖ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُ‌وا يُحِلُّونَهُ عَامًا وَيُحَرِّ‌مُونَهُ عَامًا لِّيُوَاطِئُوا عِدَّةَ مَا حَرَّ‌مَ اللَّـهُ فَيُحِلُّوا مَا حَرَّ‌مَ اللَّـهُ ۚ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ ۗ وَاللَّـهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِ‌ينَ( سوره توبه ایه۳۷). ترجمه : جز این نیست که نسی زیادتی است در کفر گمراه گردانیده می شوند به آن کافران آن ماه را یک سال حلال می شمرند و ان را سال دیگر حرام می شمرند تا موافقت کنند با شمار آنچه خدا حرام ساخته است پس حلال سازند چیزی را که خدا حرام ساخته است برای ایشان کردار های بد ایشان آراسته کرده شده است و خدا قوم کافران را راه نمی نماید.
پس چگونه ماه های حرام را تعظیم کنیم؟
بنده هرچه بیشتر از پروردگار خود بترسد ، بیشتر به شعائر او ارج می نهد ، همانطور که الله متعال فرمود: {ذَلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوب}[الحج:32]. ترجمه : ( حکم ) اینست و هر کس که شعائر خدارا تعظیم کند پس این تعظیم از تقوی دلهاست.
از جمله تعظیم و بزرگداشتن ماههای حرام دوری از ظلم و ستم به تمام انواع و اقسام آن است؛ مانند دوری نمودن از شرک که بزرگترین انواع ظلم است و ظلم نکردن بالای انسانها و حیوانات، بند کردن زبان از دشنام و غیبت و سخن چینی، ندیدن بسوی چیزهای حرام، فریب کاری و خیانت و نافرمانی والدین.
لازم است بالای بنده‌ها که در این ماهها بسوی عبادات بشتابند و هیچ خیری را نگذارند مگر اینکه در آن برای خود حصه‌ی قرار دهند، الله متعال می فرماید و سارعوا إلى مغفرة من ربكم و جنة عرضها السماوات و الأرض أعدت للمتقين ( ال عمران ١٣٣). ترجمه : و به سوی امرزشی از پروردگار خویش شتاب کنید و به سوی بهشتی که پهنای آن مانند آسمان ها و زمین است که برای پرهیزگاران آماده کرده شده است.
از جمله ابواب خیر که در این ماهها انجام داده میشود:
اخلاص و پاک کردن نفس از پلیدی ها، توبه نمودن از تمام گناهان، بسیار یاد کردن الله متعال، محافظت بر نماز های پنجگانه و نفل ها ، روزه گرفتن، تلاوت نمودن قرآن کریم، صله رحم و نیکی به والدین و دادن صدقه و خیرات.
لازم است این ماهها را مدرسه‌ی برای تربیه نفس خویش قرار دهیم.
امت ما نیاز مبرم دارد به شناختن ماههای حرام و فضیلتها و چگونگی استفاده از آن، زیرا که متاسفانه جیل امروز از تاریخ میلادی استفاده کرده و تاریخ هجری و واقعات ان را به فراموشی سپرده پس لازم که امت دوباره رو به شعائر اسلامی بیاورد و به اسلام چنگ بزند.
منابع بحث :
۱. تفسیر ابن کثیر.
۲. سایت طریق الاسلام.
۳. سایت الالوکه.
۴. سایت قصه الاسلام.
۵. سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت.
