تعریف حسد: آرزوی زوال نعمت از غیر است و در حقیقت اعتراض بر عطای الله متعال است.
ابن قیم در کتاب “بدائع الفوائد” اصل حسد را چنین بیان می‌کند: “بغض نعمت الله بر محسود و آرزوی زوال آن است.” و امر حسد شرعاً ثابت شده است، الله متعال می‌فرماید: “وَإِنْ يَكَادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ” [القلم: 51]،
ترجمه: نزديک است كسانی‌كه كافر شدند هنگامی‌كه آيات قرآن را می‌شنوند ترا چشم زخم زنند.
ابن عباس و دیگران در تفسیر آن گفته‌اند: “یعنی با نگاه‌های خود ترا هلاک می‌کنند”.
و پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: “العين حق، ولو كان شيء سابق القدر سبقت العين، وإذا استغسلتم فاغسلوا” [رواه مسلم].
ترجمه: نظر نمودن و چشم زخم واقعيت دارد و اگر چيزی از تقدير سبقت گيرد چشم زخم از آن سبقت گرفته بود و چون از شما درخواست غسل نمودن شد پس غسل كنيد.
اسباب حسد:
یک نوع بیماری است که از ضعف ایمان به قضا و قدر و کم‌فهمی معانی اسماء و صفات الهی نشأت می‌گیرد.
اگر حسود ایمان قوی به قضا و قدر الهی داشت، به آنچه الله مقدر کرده حسادت نمی‌ورزید. و اگر علم و فهم اسمای الهی “عالم” و “حکیم” را می‌داشت، حسادت نمی‌ورزید؛ زیرا الله در قضا و قدر خود حکیم و به مخلوقات خود آگاه است. کسی‌که این را بداند، از حسادت خودداری می‌کند.
علما انگیزه‌های حسادت را ذکر کرده اند، از جمله:
1- بغض و کینه نسبت به محسود: اگر محسود فضیلتی داشته باشد که ذکر شود یا صفتی داشته باشد که شایسته‌ی تقدیر باشد، نفس کسی‌که او را دشمن می‌دارد، از حسادت برمی انگیزد. و او را رها نمی‌کند، اگر به دشمن‌اش بلایی برسد، شاد می‌شود و اگر نعمتی به او برسد، از آن ناراحت می‌شود.
2- ناخشنودی از قضا و قدر الهی: حسود به دیگران به خاطر آنچه الله به آنها عطا کرده حسادت می‌ورزد، حتی اگر نعمت‌های الله نزد او بیشتر باشد و آنچه به او عطا کرده آشکارتر باشد.
3- پلیدی و بخل نفس: این شخص دوست دارد نعمت‌ها از دیگران دور شود و از نعمت‌های الهی به بندگان‌اش بخل می‌ورزد. پس اگر به او از حال خوب یکی از بندگان الله توصیف شود، این امر بالای او دشوار بوده و اگر از مصیبت و تنگی معیشت مردم برایش بیان شود، از آن شاد می‌شود.
ضررهای حسد بر کسی‌که حسد شده:
آزار و اذیت و تجاوز بر مسلمان:
الله و رسولش از آزار و اذیت و تعدی بر مسلمانان نهی کرده اند. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: {وَٱلَّذِينَ يُؤۡذُونَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتِ بِغَيۡرِ مَا ٱكۡتَسَبُواْ فَقَدِ ٱحۡتَمَلُواْ بُهۡتَٰنٗا وَإِثۡمٗا مُّبِينٗا} (احزاب:۵۸)
ترجمه: و کسانی‌که مردان و زنان مؤمن را بدون این‌که مرتكب [عمل زشتى] شده باشند [با اتهامات ناروا] می‌آزارند، بارِ دروغ و گناهی آشکار را به دوش می‌کشند.
و الله متعال در نکوهش حسودان و انکار عمل‌شان فرمود: {أَمۡ يَحۡسُدُونَ ٱلنَّاسَ عَلَىٰ مَآ ءَاتَىٰهُمُ ٱللَّهُ مِن فَضۡلِهِۦۖ فَقَدۡ ءَاتَيۡنَآ ءَالَ إِبۡرَٰهِيمَ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَءَاتَيۡنَٰهُم مُّلۡكًا عَظِيمٗا } (نساء:۵۴)
آیا به مردم [= محمد و یارانش] به خاطر آنچه الله از فضل خویش به آنان بخشیده است حسد می‌ورزند؟ در حقیقت، ما [پیشتر نیز] به خاندان ابراهیم کتاب و حکمت دادیم و به آنان فرمانرواییِ بزرگی بخشیدیم.
ضررهای حسد بر جامعه:
1- حسد جامعه را از هم می‌پاشد و تفرقه می‌اندازد و در آن کینه و دشمنی می‌کارد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: “بیماری امت‌ها به سوی شما سرازیر شده است: حسد و کینه، که تراشنده است. نمی‌گویم موی سر را می‌تراشد، بلکه دین را می‌تراشد. سوگند به جان خودم، به بهشت نمی‌روید تا زمانی‌که ایمان بیاورید، و ایمان نمی‌آورید تا زمانی‌که یکدیگر را دوست داشته باشید. مگر به شما خبر ندهم چه چیزی این را برای شما ثابت می‌کند؟ سلام را میان خود آشکار کنید”.
2- شایع شدن جرم و جنایت:
حسادت گناهی بزرگ است و اولین گناهی است که در آسمان و در زمین به الله از آن سرپیچی صورت گرفت.
آنچه در آسمان رخ داد، نافرمانی ابلیس از فرمان پروردگارش برای سجده به آدم بود. حسادت او به کرامت الله برای آدم، او را به این کار واداشت. الله متعال می‌فرماید: ﴿ فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ﴾
ترجمه: و هنگامی‌که او را (آفريدم)سامان دادم و از روح خود در وی دمیدم، پس بر او سجده كنيد. (حجر: 29).
فرشتگان به فرمان پروردگارشان سجده کردند، اما ابلیس امتناع ورزید.
و هنگامی‌که از او درباره علت این کار پرسیده شد، پاسخ داد: ﴿ خَلَقْتَنِي مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِينٍ ﴾ ”
ترجمه: مرا از آتش آفریدی و او را از گِل. (اعراف: 12). ابلیس کافر شد و از آسمان رانده شد و به دلیل آن آفت کشنده، ضرر و زیان آشکار دید.
اما آنچه در زمین رخ داد، قتل هابیل توسط برادرش قابیل بود. هر دوی آنها قربانی را به الله تقدیم کردند، اما قربانی هابیل پذیرفته شد و از قابیل پذیرفته نشد. قابیل برادرش هابیل را کشت و از دفن جسد او عاجز ماند تا این‌که الله دو زاغ را برای او فرستاد که با هم جنگیدند و قاتل حفر کرد و مقتول را دفن کرد. قابیل از او تقلید کرد و برادرش را در خاک دفن کرد.
داستان خطر حسد:
روایت نسایی و ابن ماجه: عامر بن ربیعه از کنار سهل بن حنیف که مشغول غسل بود، عبور کرد و گفت: “هیچ‌گاه پوستی لطیف‌تر و پنهان‌تر از این ندیده‌ام.”
هنوز لحظه‌ای نگذشته بود که سهل به زمین افتاد و ضعف کرد. خبر به رسول الله صلى الله عليه وسلم رسید و فرمود: “سهل را چه شده است؟” گفتند: “عامر بن ربیعه او را به قتل رسانده است.”
پیامبر صلى الله عليه وسلم فرمود: “چرا یکی از شما برادرش را می‌کشد؟ هرگاه یکی از شما از برادرش چیزی را که می‌پسندد ببیند، باید برای او دعای خیر کند.”
سپس آب خواست و به عامر دستور داد که وضو بگیرد و صورت و دست‌های خود را تا آرنج و زانوها و داخل شلوارش را بشوید و به او امر کرد که آب را بر سر سهل بریزد. در روایتی دیگر آمده است که عامر ظرف آب را از پشت سر خود بر سر سهل بریزد.
علاج حسد:
امام ابن قیم رحمه الله روش‌های درمان حسد اشاره کرده است که برخی از آنها عبارتند از:
1- پناه بردن به الله متعال از شر حسد:
الله متعال در قرآن کریم می‌فرماید: “بگو پناه می‌برم به پروردگار طلوع فجر، از شر آنچه آفریده و از شر تاریکی چون فرا می‌رسد و از شر دمندگان در گره‌ها و از شر حسود هنگامی‌که حسد می‌ورزد.” (الفلق 1-5)
2- صبر بر دشمن.
3- توکل به الله.
4- توبه خالصانه به درگاه الهی از گناهانی‌که دشمنان را بر او مسلط ساخته است.الله متعال می‌فرماید: {وَمَا أَصَابَكُم مِّن مُّصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَن كَثِيرٍ} (الشورى: 30)
ترجمه: و هر مصیبتی‌که به شما می‌رسد، به خاطر کارهایی است که دستان‌تان انجام داده است.
5- صدقه و احسان، بلا را دور می‌سازد.
6- احسان به حسود:
هر چه حسود بیشتر اذیت و آزار برساند، بیشتر به او احسان کن.
الله متعال می‌فرمايد {وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ”وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ”وَإِمَّا يَنزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}
ترجمه: [هرگز] نیکی و بدی یکسان نیست. همواره به شیوهاى كه بهتر است، پاسخ بده كه در آن صورت، [خواهی دید] همان كسى‌كه بین تو و او دشمنى بود، همچون دوستى مهربان [و دلسوز] گشته است. تنها شكیبایان و کسانی‌كه بهرۀ بزرگی [از ایمان و اخلاق] دارند، به چنین مقامى مىرسند و هرگاه وسوسه‌ای از جانب شیطان تو را فراگرفت، به الله پناه ببر كه یقیناً او شنوای داناست.
7- پنهان کردن نعمت‌ها:
نعمت‌های‌که از حسد شدن آن ترس داری پنهان کن،
الله متعال از یعقوب علیه السلام می‌فرماید: {يَا بَنِيَّ لاَ تَدْخُلُواْ مِن بَابٍ وَاحِدٍ وَادْخُلُواْ مِنْ أَبْوَابٍ مُّتَفَرِّقَةٍ وَمَا أُغْنِي عَنكُم مِّنَ اللّهِ مِن شَيْءٍ إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَعَلَيْهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ}
ترجمه: ای پسران من، از یک دروازه وارد نشوید، بلکه از دروازه های مختلف وارد شوید و من در برابر الله هیچ فایده‌ای برای شما ندارم. حکم فقط از آن الله است. من به او توکل کرده‌ام و بر او توکل کنید.
و در اخير اگر به چشم حسود مبتلا شدی، علاج آن به رقیة شرعی است و از مراجعه به کاهنان، غیب‌گویان و ساحران بپرهیز
برخی از رقعه‌های شرعی:
– روایت امام احمد و ترمذی: اسماء بنت عميس از پیامبر صلى الله عليه وسلم پرسید: “فرزندان جعفر چشم زخم می‌شوند، آیا می‌توانم برایشان رقعه بخوانم؟” پیامبر فرمودند: “بله، حتی اگر تقدیر چیزی باشد، چشم زخم از آن سبقت می‌گیرد.” (صحیح ترمذی)
– سوره فاتحه و معوذات (سوره های اخلاص، الفلق و الناس) را بخوان و در دست‌ات بدم و به هر قسمت از بدن‌ات که می‌توانی، بمال.
– آیه الکرسی را به خصوص صبح و شب برای در امان ماندن از شیطان بخوان.
– برای آگاهی بیشتر از آیات رقعه، به کتاب‌های تخصصی رقعه از قرآن کریم مراجعه کن.
جبرئیل پیامبر صلى الله عليه وسلم را رقعه می‌خواند و می‌گفت: (باسم الله أرقيك من كل شيء يؤذيك من شر كل نفس أو عين حاسد، الله يشفيك، باسم الله أرقيك)
ترجمه: به نامِ الله بر تو دعای شفا می‌خوانم (و از او می‌خواهم) که ترا از آنچه آزارت می‌دهد و از هر شخص يا چشمِ حسودی در پناه خويش قرار دهد؛ الله ترا شِفا بخشد که به نامِ او، برای تو دعای شِفا و بهبودی می‌کنم.
تعویذ پیامبر صلى الله عليه وسلم برای حسن و حسین:
پیامبر صلى الله عليه وسلم می‌فرمودند: (أعيذ كما بكلمات الله التامة من كل شيطان وهامة ومن كل عين لامة)البخاري.
ترجمه: شما را به کلمات کامل الله از هر شیطان و جن و هر چشم زخمى پناه می‌دهم.
دستور پیامبر صلى الله عليه وسلم به عثمان بن ابی العاص:
عثمان بن ابی العاص از درد جسمی خود پس از اسلام به پیامبر صلى الله عليه وسلم شکایت کرد. پیامبر به او فرمودند: “دستت را روی جایی که در بدن‌ات درد دارد بگذار و بگو: (بسم الله ثلاث مرات): (أعوذ بعزة الله وقدرته من شر ما أجد وأحاذر) أخرجه مسلم.
ترجمه: بسم الله،سه بار بگويد: (پناه می‌برم به عزت و قدرت الله از شر آنچه می‌یابم و از آن برحذر می‌دارم.
بیمار می‌تواند سوره فاتحه، قل هو الله احد و معوذات را بخواند و در دستش بدمد و به صورت و هر قسمت از بدن‌اش که می‌تواند، بمالد.
پیشگیری از چشم‌زخم:
– حفظ اذکار: فاتحه، آیه الکرسی، معوذات و برخی اذکار دیگر در طول روز طبق سنت پیامبر صلى الله عليه وسلم.
– حدیث پیامبر صلى الله عليه وسلم: “هر که چیزی را ببیند و از آن خوشش بيايد پس بگوید: ماشاءالله لا قوة الا بالله، به او آسیبی نمی‌رسد.”
– پوشاندن زیبایی‌های كه از چشم زدن او می‌ترسد.
– برای در امان ماندن از حسد جن و عورت‌های بنی آدم: انس از پیامبر صلى الله عليه وسلم روایت کرده است که فرمودند: “هرگاه مرد مسلمان خواست لباس‌اش را درآورد بگوید: به نام الله که جز او معبود ديگر نیست.” (ابن سنی)
– حدیث پیامبر صلى الله عليه وسلم: “هرگاه کسی به رفع حاجت می‌رود بگوید: بسم الله.” (رواه احمد).
