الله متعال انسان را آفرید تا باشد که آن خدای لا یزال را به آن طوری که لایق عبادت و بندگی است بپذیرد و پرستش کند، خواست و اراده او ذات اقدس این بود که با بنده ها و یا قشر انسانی، ارتباط عابد و معبود را داشته باشد، این ارتباط الهی با انسان به اساس وحی یا الهام شکل گرفت، چه به شکل مستقیم و یا به واسطه فرشته آسمانی حضرت جبریل-علیه السلام. وحی بر پیامبران به اشکال متفاوت نازل شده، که هدف ما در این جا از وحی وانواع وحی است که بر محمد مصطفی-صلی الله علیه وسلم- نازل شده را کمی توضیحات خواهیم داد، به خاطر بهتر واضح شدن موضوع نخست باید معنای لغوی و اصطلاحی وحی را بدانیم،
که وحی از لحاظ لغوی به چندین معنا آمده:
1: کلام پنهانی و به شکل سریع.
2: الهام فطری به انسان، مانند وحی به مادر موسی-علیه السلام- :(وَاَوحَینَا اِلَی اُمِّ مُوسَی اَن اَرضِعِیهِ)-قصص:7.
ترجمه: و به مادر موسی وحی کردیم که اورا شیر ده.این یک نوع الهام و یا اشاره الهی به شکل طبیعی به مادر حضرت موسی بود.
3: الهام غریزی”ضروری” به حیوان، مانند وحی به زنبور عسل: (وَاَوحَی رَبُّکَ اِلَی النَّحلِ اَنِ اتَّخِذِی مِنَ الجِبَالِ بُیُوتَا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعرِشُون)-نحل:68
ترجمه: و پروردگارت به زنبور عسل وحی (الهام غریزی) کرد که از پاره کوه ها و از برخی درختان و آنچه داربست می کنند خانه های برای خود درست کنند.
4: اشاره سریع به طریقه رمز و پیشنهاد، چنانچه خداوند به حضرت ذکریا-علیه السلام- می گوید: (فَخَرَجَ عَلَی قَومِهِ مِنَ المِحرَابِ فَاَوحَی اِلَیهِم اَن سَبِّحُوا بُکرَهَ وَعَشِیاً)-مریم:11.
ترجمه: پس (زكريّا) از محراب عبادت به سوى مردم خارج شد، آنگاه به آنان اشاره كرد كه در صبح و شام خدا را تسبيح گوييد.
4:وسوسه شیطانی و آراستن شر در نفس انسان:(وَاِنَّ الشَّیَاطِینَ لَیُوحُونَ اِلَی اَولِیَائِهِم لِیُجَادِلُوکُم)-انعام:121.
ترجمه: و هر آینه شیطان ها به دوستان و پیروان خود وسوسه کنند تا با شما به جدل و منازعه برخیزند.
5:امر الهی بر فرشتگان: (اِذ یُوحَی رَبُّکَ اِلَی المَلَائِکهِ اَنِّی مَعَکُم فَثَبِّتُوا الَّذِینَ ءَامَنُوا)-انفال:12.
(و به یاد آور ای محمد) آنگاه که پروردگار تو به فرشتگان وحی کرد که من با شما استم، پس مؤمنان را ثابت قدم بدارید.
*وحی در اصطلاح شرع به این معنا است:
سخن خداوند که به شکل سریع، پنهانی (و غیر معمول برای انسان ها) بر پیامبران نازل شده است. این بود معرفی مختصر در مورد معنای وحی.
وحالا میخواهیم در مورد انواع وحی که قسمت اساسی موضوع ما است، به معرفی بگیریم.
**انواع وحی:
1: گاهی وحی به شکل خواب راستین و نیکو است: در این جا عایشه-ض- می گوید: نخستین مرحله وحی رسول خدا خواب های نیک او بود، که خواب رسول خدا مانند صبح صادق به حقیقت تبدیل می شد.[فتح الباری شرح صحیح بخاری].
و این خواب ها یک نوع آمادگی به خاطر نازل شدن وحی قرآنی بود تا اینکه تمام قران کریم در حالت بیداری بالای محمد-صلی الله علیه وسلم-نازل گردید.
خواب های نیک از پیامبران دیگر همچنان در قرآن کریم ثابت است، مانند حضرت ابراهیم-علیه السلام- که ذبح (قربانی) پسرش حضرت اسماعیل را در خواب دید.
2: گاهی وحی از پشت پرده است: چنانچه خداوند می فرماید: ( وَکلَّمَ اللهُ مُوسَی تَکلِیماً).-نسآء:164.
ترجمه: و خداوند متعال با حضرت موسی (در کوه طور) آشکار و روشن سخن گفت.
3:و همچنان وحی در شب اسراء و معراج صورت گرفته: که به شکل مستقیم و بیدون واسطه صورت گرفته، خداوند متعال با حضرت محمد-صلی الله علیه وسلم- در شب اسراء و معراج بیدون واسطه سخن گفت.[فتح الباری[19/1].
ج- گاهی وحی به وسیله فرشته های که حامل پیام است، انجام می گیرد و فرشته آسمانی سخن خدا را حکایت می کند که قرآن کریم یا بخشی از آن به این طریق به وسیله جبریل-علیه السلام- بر پیامبر اسلام نازل شده است. قسمیکه خداوند می فرماید:
(نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْاَمینُ. عَلی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ المُنذِرِین)-شعراء:193.194.
ترجمه: روح الامین آنرا بر قلبت نازل کرد تا از جمله هشدار دهندگان‌باشی.
در این آیت هدف از “روح الامین”: جبریل است.
در پهلوی انواع وحی چه خوب است در رابطه به کیفیت و یا‌چگونگی وحی هم بدانیم،
*وحی که بالای رسول اکرم-صلی الله علیه وسلم- نازل شد چهار حالت داشت:
حالت اول: (وحی تصلصلی) به این معنی که نزول وحی مانند صدای زنگ می آمد، که این حالت وحی بالای رسول خدا دشواری بیشتری داشت، زیرا این حالت تفکیک از جسم بشری و پیوستن به مرحله روحانیت بود.
حالت دوم: (وحی تمثلی) که دراین حالت حضرت جبریل به شکل انسان نزد رسول خدا حاضر می شد و وحی الهی را برایش می رساند، مثلا به چهره یک صحابی(دحیه الکلبی و یک بادیه نشین). می آمد و وحی الهی را به رسول خدا بیان می کرد، که این حالت بالای رسول خدا نسبت به حالت اول سبکتر بود، زیرا انتقال وحی به واسطه فرشته به جسم انسانی(رسول خدا) صورت گرفته بود، یعنی جبریل به اذن و اراده خدای متعال وحی را به رسول خدا می آورد.
حالت سوم: (وحی روعی): القا و نازل کردن وحی الهی در قلب: که حضرت جبریل وحی الهی را در قلب رسول خدا القا می کرد، رسول الله می فرماید:”ان روح القدس نفث فی روعی ان نفسا لن تموت حتی تستکمل اجلها و تستوعب رزقها…”
ترجمه: جبریل بر قلب من القاء(نازل) کرد اینکه انسان تا زمانی که اجل اش فرا نرسیده و رزق اش به پایان نرسیده، نمی میرد.
حالت چهارم و اخیر: وحی که به رسول خدا نازل می شد مانند صدای زنبور بود، حضرت عمر بن خطاب درین مورد می گوید: زمانیکه بالای رسول خدا وحی نازل می شد، نزدیک وی صدای به مانند صدای زنبور شنیده می شد.
این بود یک معلومات مختصر در رابطه به انواع یا اقسام وحی که تقدیم شما عزیزان شد، امید است مورد قناعت و فهم شما گرامی قرار گرفته باشد.
منابع موضوع فوق:
1-علوم القرآن از مناع القطان.
2-معنای متن از نصر حامد ابو زید.
3-رهیافتی به قرآن کریم از محمد عابد الجابری.
