سپاس وحمد بیکران آفریدگار یکتایی را که برما هستی بخشید و ما را از نعمت بزرگ خواندن ونوشتن برخوردار ساخت، و درود بی پایان بر خاتم انبیاء محمد صلی الله عليه وسلم اما بعد:
ايجاد شخصيت كودک از لحاظ اعتقادی ، عبادتی، اخلاقی و علمی از دو سالگی شروع و الی سن بلوغ میباشد.
امام غزالی رحمه الله میفرماید: اگر کودک در شروع زندگی خود به غفلت و بی مبالاتی روبرو شد حتما در بزرگی بد اخلاق، دروغ گو، حسود و دزد بزرگ می شود، مگر در یک صورت که کودک تربیه خوب و درست داده شود.
- اهمیت مرحله طفولیت وغرس عقیده:
یقینا تأسيس يك عقیده اسلامی به منهج اسلامی از زمان طفولیت یک امر مهم است ،که باید والدین در ادای این وجیبه مهم که از طرف الله متعال برایشان سپرده شده است نهایت کوشش خودرا به خرج دهند، والدین باید بدانند که آنها آینه‌ای هستند که رفتار آنها بر روی فرزندان شان از کودکی منعکس میشود بنابرین نباید سخنان آنها با رفتار شان مناقض و مخالف باشد.
امام غزالی رحمه الله در سفارش اش برای والدین میگوید : بدانید كه راه تربيت وتعليم اولاد از مهم ترین راه ها است چون فرزند امانتی است نزد والدینش و فرزند به چیزی متمایل میشود که والدین و مربی به آن متمایل میشوند، و اگر به خیر و صلاح پرورش یابد پس در دنیا و آخرت خوشبخت میشود و والدین، معلم و مربی او نیز در اجر و پاداش او شریک خواهند بود.
واگر به شر و بدی پرورش یابد هلاک میشود و گناه آن بالای مربی و پرورش دهنده او نیز است ، چنانچه الله متعال میفرماید : يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ قُوٓاْ أَنفُسَكُمۡ وَأَهۡلِيكُمۡ نَارٗا وَقُودُهَا ٱلنَّاسُ وَٱلۡحِجَارَةُ… (۶) تحريم
ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! خودتان و خانوادۀ‌تان را از آتشی که هیمۀ آن مردم و سنگ‌هاست نگه دارید
- مادرم براي تو مينويسم:
از طريق سيرت پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم و رویکرد تربیتی وی در تربیت فرزندان خود و فرزندان صحابه ،مبانی دینی آنها برای ما روشن می شود که چگونه می توان ارکان ایمان را در اطفال خود نهادینه سازیم، که چندی انرا بطور نمونه ذکر میکنیم:
- زنده ساختن فطرت توحید در نفس طفل
- محکم ساختن جنبه اعتقادی کودکان به الله واحد.
- غرس نمودن محبت الله متعال و پیامبرش در کودکان.
- ایمان به ملائکه
- إيمان به كتاب های آسمانی
- ایمان به انبیاء عليه السلام
- ایمان به روز آخرت
- ایمان به تقدیر
- اموختاندن قرآن وسنت مطهره رسول اکرم صلی الله علیه وسلم برای کودکان
تربیت اخلاقی روح تربیه اسلامی است ومراقبت از تربیه اخلاقی به معنای غفلت از جنبه های دیگر نیست، بنابر این متوجه میشویم که جنبه معنوی وعبادی از جنبه اخلاقی جدا نیست.
سنت نبوی هیچ جنبه‌ای از زندگی را باقی نگذاشته مگر اینکه برای آن راهی را نقاشی کرده باشد.
پیامبر صلی الله علیه وسلم از نظر اخلاقی به مقام والایی دست یافته و بهترین راه برای رسیدن به اخلاق پسندیده همانا پیروی از راه پیامبر صلی الله علیه وسلم میباشد، چون الله متعال اخلاق ایشان را ستوده و فرموده : وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٖ(۴) قلم
و یقیناً تو (ای محمد) بر اخلاق و خوی بسیار عظیم و والایی هستی.
- چند روشی برای پرورش درست فرزندان:
- پیروی کردن از الگوی متعادل در پرورش : زیرا خشونت و زورگویی در اصدار دستورات و دیکتاتوری در برخورد با کودک بر شخصیت و اعتماد به نفس کودک تاثیر میگذارد، و همچنین اگر کودک از آزادی کامل برخوردار باشد قوانین را رعایت نکرده و به اخلاق و آداب خوب جامعه پابند نخواهد بود .
- احترام کودک در مقابل دیگران : انتقاد و یاد کردن بدی‌های کودک در مقابل دیگران از مهمترین عوامل به بار آمدن کودک ضعیف و بزدل میشود.
- احترام متقابل والدین : زیرا والدین الگو برای خانواده هستند، و عدم احترام میان آنها و تبادل سخنان تحقیر و توهین آمیز تاثیر منفی بالای فرزندان دارد، و سبب عدم احترام کودک نسبت به والدین خود میشود.
- مکافات و تشویق کردن کودکان به هنگام انجام دادن کارهای خوب و بدست آوردن موفقیتها.
- دادن برخی از آزادی برای کودک: لازم است که برای کودکان برخی از آزادی داده شود اما پس از وضع نمودن قوانین برای او.
- 6. پر کردن وقت فراغ و بیکاری کودک به کارهای مفید.
- عادت دادن کودک به مطالعه کتاب‌های مفید و بالخصوص داستان پیامبران و صحابه.
- ناکامی کودک در مکتب به معنای کم خردی و احمق بودن وی نیست، بلکه الله متعال هر فردی را دارای ممیزات و ویژگی های مختلف آفریده.
- انواع آداب نبوی برای اطفال:
نخستین مکان برای تعلیم کودک خانه و آغوش والدین است؛ وظیفه مادر در این راستا نسبت به پدر بیشتر میباشد، زیرا پدر بیشتر وقت خودرا در بیرون از خانه و در کسب رزق میگذارند، و مادر در خانه و مصروف خانه داری میباشد.
در اینجا ما برخی از آداب اسلامی را ذکر میکنیم که باید برای کودکان اموختانده شود:
- احترام والدین
الله متعال می فرماید : وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنًاۚ إِمَّا يَبۡلُغَنَّ عِندَكَ ٱلۡكِبَرَ أَحَدُهُمَآ أَوۡ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفّٖ وَلَا تَنۡهَرۡهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوۡلٗا كَرِيمٗا (۲۳) اسراء
« و پروردگارت (چنین) مقرر داشته است که: جز او را نپرستید، و به پدر و مادر نیکی کنید، هرگاه یکی از آن دو، یا هر دوی آنها نزد تو به سن پیری رسند، (حتی) به آنها (کلمۀ) افّ ( کمترین کلمه رنج آور) نگو، و بر (سر) آنها فریاد نزن، و با نیکی (و بزرگوارانه) با آنها سخن بگو».
سید قطب رحمه الله در تفسیر این فرموده الله متعال میگوید: ولا تقل لهما اف ولا تنهر هما… نخستين مراتب مراقبت وآداب است، وقل لهما قولا کریما.. از بلندترین مراتب مثبت است که روش سخن گفتن اولاد با پدر و مادرش را تعیین میکند که باید سخنان او در برابر والدینش سخن کرامت وعزت باشد .
پس برای کودکان باید اموختانده شود که باید زیباترین کلمات وملایم ترین عبارات را برای والدین خود انتخاب کنند و کلمات آنها سخاوتمندانه وبا هیچ گونه خشونت همراه نباشد.
- احترام و توقیر بزرگان
از جمله گرایش های اخلاقی که باید در خانه در کودک غرس شود احترام بزرگان و کودکان است ، خانواده باید در داخل خانه کاری کند که روح همکاری ، محبت و احترام را در بین همه اعضاء خانواده پخش کند به طوری که فرزند احساس کند که برادرانش دوستان او هستند و با آنها عشق و محبت را مبادله کند.
- احترام معلم
علماء دارای مرتبه های بالایی هستند، آنها رهبران ملت و پیشگامان تحقیق و وارثان انبیاء هستند که مقابله با انحطاط و فساد ،و دستیابی به عدالت به آنها سپرده شده است، مربیان باید فرزندان خود را برای احترام و تکریم معلم تربیت کنند با بلند نکردن صدا و نشست و برخاست خوب در نزد ایشان.
- ادب استئذان ( اجازه خواستن )
اداب اجتماعی والایی که وظیفه بزرگان و اطفال بوده، ودر قوانین اسلامی از جایگاه ویژه برخوردار است اداب اجازه خواستن است، اطفال باید قبل از زمان احتلام در سه اوقات اجازه طلب کنند:
- قبل از نماز صبح
- وقت قیلوله
- بعد از نماز عشاء
اما وقتی به بلوغ میرسند قرآن به آنها چنین سفارش کرده: ” وَإِذَا بَلَغَ ٱلۡأَطۡفَٰلُ مِنكُمُ ٱلۡحُلُمَ فَلۡيَسۡتَـٔۡذِنُواْ كَمَا ٱسۡتَـٔۡذَنَ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمۡ ءَايَٰتِهِۦۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٞ (۵۹) نور
و هنگامی‌که کودکان شما به سن بلوغ رسیدند؛ باید اجازه بگیرند، همانند کسانی‌که پیش از آنها بودند، اجازه می‌گرفتند، این گونه الله آیاتش را برای شما بیان میکند و الله دانای حکیم است.
هر کس که میخواهد اجازه بگیرد باید در طرف چپ یا راست دَر ایستاد باشد اگر اجازه داده شد داخل شود والا بدون اذیت وازعاج منصرف شود.
- آداب سخن گفتن و سلام دادن
سید قطب رحمه الله میفرماید اسلام یک شیوه کامل زندگی است، که زندگی انسان را در تمام مراحل و ارتباطات آن تنظیم می نماید .
صحبت کردن وسیله اصلی درک میان مردم، کلید شخصیت و آدرس وافشاگر آن است.
اگر کودک روش صحبت و گفتگو را از کودکی بیاموزد در حالتی بزرگ میشود که می‌داند چگونه با مردم به بهترین نحو که محتوای ارزشمند و با کیفیت را در بر داشته باشد صحبت کند.
- برخی از آداب سخن گفتن
- آهسته صحبت کردن تا سامع مطلب سخن را بداند.
- اینکه الفاظ مناسب را انتخاب کند تا حاضرین را در ازعاج واقع نکند .
- صحبت نکردن زیاد.
- قطع نکردن صحبت دیگران.
- اگر کسی در صحبت کردن نسبت به او مقدم بود پس نباید در سخن او مداخله کند.
- آداب سلام
- کودک باید بداند که سلام میان قلب ها اشتی آورده و ارتباطات را تقویت می‌بخشد.
- صیغه سلام را بیاموزد که عبارت از السلام علیکم و رحمه الله وبرکاته است .
- این را بیاموزد که سلام سنت موکد است ورد کردن، آن فرض و لازمی است.
- به او اموختانده شود که وقتی وارد خانه می شود با گفتن السلام علیکم داخل شود.
- آداب راه رفتن و نشستن
که شامل چند مسئله میشود:
- مربی باید به خصوصیات راه رفتن عباد الرحمن «بنده گان رحمان» پایبند باشد تا در واقع فرزندان خود را مطابق با آن تربیت نماید .
- سید قطب رحمه الله می فرماید: ویژگی بندگان رحمان این است که آنها در روی زمین به نرمی و به دور از تکبر راه میروند، فریاد نمی زنند، زیرا راه رفتن ، مانند هر حرکت ، بیان کننده شخصیت و احساسات درون فرد است.
- میانه روی در راه رفتن، نه سریع و نه آهسته.
- به زمین نگاه کردن در هنگام راه رفتن و در حین راه رفتن غذا نخوردن.
- باید به کودک بیاموزیم که اگر در یک مجلسی نشسته خمیازه و صدای انگشتان خودرا نکشد و پاهای خود را دراز نکند.
- آداب غذا خوردن
- اینکه غذا نخورد مگر با دست راستش وبعد از یاد کردن اسم الله ( بسم الله ) و از طرف خود بخورد.
- زودتر از دیگران به سراغ غذا نرود.
- در وقت غذا خوردن عجله ننماید، و غذا را خوب مضغ کرده و زود زود لقمه برندارد .
- لباس و دستهای خودرا با غذا آلوده نسازد.
- اگر کودکِ دیگری میخواست در غذا خوردن با او شریک شود به بسیار لطف و مهربانی او را در غذای خود شریک کند.
- غذای آماده شده را بخورد ، و باید بیاموزد که تمام خواسته های او برآورده نمیشود و شکر گزاری الله متعال را پس از غذا فراموش نکند.
- آداب نوشیدن
- اینکه قبل از نوشیدن نام الله (بسم الله) را یاد کند.
- به سه نفس بنوشد.
- در حالت ایستاده ننوشد، چون پیامبر صلی الله علیه و سلم از نوشیدن در حالت ایستاده منع کرده.
- پس از نوشیدن حمد پروردگار را بیان کند .
- خاتمه:
نکته مهم که والدین در پهلوی سعی و تلاش در تربیت درست فرزندان نباید از آن غافل شوند دعای نیک برای فرزندان شان است زیرا رسول الله ﷺ در معنایی حدیث چنین فرموده : بی گمان سه دعای مستجاب وجود دارد که در پذيرفته شدن آنها شکی نيست یکی از آن دعای پدر و مادر است ؛ فرقی نمی کند برای فرزند خود دعا کنند یا علیه وی دست به دعا بردارند.
و باید از بد دعایی بالای آنها دوری نمایند زیرا رسول الله صلی الله علیه و سلم فرموده: « لا تَدْعُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ؛ وَلا تَدعُوا عَلَى أوْلادِكُم » به روايت مسلم
ترجمه: بد دعائی نکنید بالای خودتان و نه بالای اولادتان.
منابع:
- قران كريم .
- صحیح مسلم.
- تربية الطفل في الإسلام، تاليف سيما راتب عدنان.
- كيف تربي ابناءك في هذا الزمان، تاليف حسان شمسي باشا.
