محاسبه نفس

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین و الصلاه و السلام علی خیر خلقه محمد بن عبدالله و علی آله و صحبه اجمعین اما بعد :

در این مقاله در مورد یک مسئله بسیار مهم صحبت می کنیم و آن عبارت از محاسبه نفس می باشد، محاسبه نفس چیست؟ و چرا مهم است؟ چرا مسلمان نفس خویش را روز یک بار و یا هفته یک بار محاسبه نماید؟

در داستان زندگی عمر بن خطاب رضی الله عنه آمده‌ است که یک شب بعد از اینکه صحابه کرام نماز خفتن را خواندند، عمر رضی الله عنه از مسجد خارج شده، جای دور رفت و داخل باغی شد، به اطراف خود نگاه کرد تا کسی  در آنجا نباشد و با نفس خویش به سخن گفتن شروع کرد، درین اثنا حضرت عمر رضی الله عنه از تعقیب انس بن مالک رضی الله عنه آگاهی نداشت، انس رضی الله عنه می گوید عمر رضی الله عنه وقتی اطمینان حاصل کرد که کسی او را نمی بیند شروع کرد به تنبیه کردن و محاسبه نفس خود و به‌ وی گفت: وای بر تو ای عمر! سوگند به الله که یا از الله متعال بترسی و تقوی پیشه کنی و یا اینکه الله متعال ترا عذاب می دهد.

عمری که با آن تقوی و پرهیز گاری خود!

عمری که بهترین اصحاب بعد از ابوبکر رضی الله عنهما بود!

عمری‌‌ که اگر او در راهی رود، شیطان راه خودرا عوض کرده، در راه دیگری می رود!

عمر با نفس خود خلوت کرده، محاسبه اش می کند و آنرا پند و نصیحت می دهد.

در جایی دیگری عمر بن خطاب رضی الله عنه در خطبه خود می فرماید: (حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا) یعنی قبل از فرا رسیدن حساب و کتاب نفس های تان، خود تان نفس های خویش را محاسبه نمایید.

مانند حضرت عمر رضی الله عنه در آن زمان صحابه بی شمار وجود داشت که با نفس خویش چنین می کردند.

کسی که امروز خود را محاسبه کند، فردا حساب اش نزد الله متعال آسان می شود، روزیکه همه‌ی ما در میدان محشر می باشیم، روزیکه همه مردم به فاصله ۵۰ هزار سال از خوردن، نوشیدن و حتی سخن گفتن به دور بوده و همگی فقط و فقط انتظار شروع حساب و کتاب را دارند!

آن گاه صدا می شود فلان پسر فلان نزد الله متعال برای حساب ایستاد شو، این چیزهای است که تمامی ما به آن اعتقاد داریم و می دانیم که این روز ها آمدنی است، و آن وقت تک تک ما نزد الله متعال محاسبه می شویم و از هر کار خرد و بزرگ که انجام داده‌ ایم پرسیده می شویم، در آن روز شخصی نجات پیدا می کند که بعد از فضل و کرم الهی به شکل مداوم نفس خودرا

محاسبه کرده و از او (نفس خویش)  بپرسد که این کار را چرا و بخاطر کی انجام داده‌ای؟ و یا چنین کار را چرا نکردی؟، در مجلس که نشسته ای به خاطر رضای الهی است یا خیر، زیرا که روز قیامت زمین شاهدی می دهد که فلان شخص در فلان جای چنین و چنان کار را کرد و فلان شخص در  فلان جای یاد و ذکر ترا کرد.

پس به همین لحاظ محاسبه نفس از بهترین عبادات محسوب می‌شود، الله متعال ما را به محاسبه نفس مان امر نموده و می فرماید: ( یا ایها الذين آمنوا اتقوا الله و لتنظر نفس ما قدمت لغد) سوره حشر ۱۸، الله متعال در این آیت ما را دستور داده تا ببینیم که بر فردا یعنی ملاقات الله متعال چه آماده کرده‌ ایم، بر آن روزی که فقط محاسبه است و هیچ عمل کردن وجود ندارد.

الله متعال در سوره شمس چندین بار قسم یاد نموده و‌بعدا می فرماید: (قد افلح من زکاها) سوره شمس ۹، یقینا رستگار شده کسی که انرا پاک کرده"، علت این قَسَم های زیاد این بوده که الله متعال ما بیان می کند که کامیابی و سعادت انسان در تزکیه کردنش برای نفس اش است، که تزکیه به پیروی اوامر الله متعال و دوری از منهیات وی می‌باشد.

میمون بن مهران گفته است: شخص متقی شده نمی تواند تا زمانی که نفس خویش را طوری محاسبه کند که شریکان (یک شرکت) همدیگر خودرا محاسبه می کنند.

چگونه نفس خودرا محاسبه نمایم؟؟

ابن القیم رحمه الله طرز محاسبه نفس را نکته وار بیان کرده و‌می فرماید:

۱. شروع کردن از فرایض، طوری که اگر در آن نقص و خلل را دید، آنرا جبران کند.

۲. نگاه کردن در منهیات: طوری که اگر مرتکب گناه یا حرام شده باشد، از آن توبه نموده، و از الله متعال طلب آمرزش نموده، اعمال نیک انجام دهد تا گناه وی را محو کند.

۳. محاسبه کردن نفس بخاطر غفلت، که یاد نمودن الله به شکل‌ مداوم، جبران چنین غفلت می‌باشد.

در اخیر به یک نکته مهم اشاره می نماییم، به یاد داشتن اینکه امروز دنیا است و فردا آخرت، امروز روز کار بوده و روز حساب نیست، اما فردا روز حساب است و عمل کردن نیست!

و صل الله و سلم على نبينا محمد.

نويسنده: روما احمدی