غضب (خشم)

غضب یکی از صفات است که در انسان ها نهفته شده ، اما برخی افراد توان کنترل آنرا دارند و برخی ندارند، و گاهی پسندیده میباشد و گاهی نا پسند، مسلط شدن غضب بالای انسان پیامدهای خطرناک دارد پس بهتر اینست که از ابتدا جلو آن گرفته شود و راه های علاجی آن شناخته و عملی شود.

در این مطلب کوتاه تعریف، آثار ، آفات، فضائل، و راه های جلوگیری غضب به بررسی گرفته شده امید است برای کاهش از غضب ناپسند یاری کننده باشد.

ضرورتی که این موضوع را ایجاب می کند، وجود بسیاری از مسائل تأسف بار در جامعه و از هم پاشیدگی روابط انسانی و به خصوص پیوندهای خانوادگی و… می باشد ، از طرفی وجود تعداد زیادی از آیات و احادیث در این مورد ، اهمیت این موضوع را بیشتر نمایان می سازد.

تعریف غضب:

در لغت:

 مصدر ثلاثی مجرد است و دارای مشتقات فراوانی است که به معنای خشم، شدت، انتقام و قوت آمده.

در اصطلاح :

1. جرجانی گفته : تغیری است که هنگام غلیان خون قلب حاصل می‌شود تا از آن سینه تشفی یابد.

2. راغب گفته : جوشیدن خون قلب برای اراده انتقام است.

واژه غضب ، در مورد الله متعال به کار رفته و یکی از صفات اختصاصی او تعالی است، و مانند غضب مخلوق نیست، بلکه صفتی است لایق شأن و عظمت او تعالی، همانند رضایت، غیرت و صفات دیگری که هیچ مخلوقی در آنها با او تعالی شریک نیست .

غضب در مورد مردم نیز به کار رفته، بنابراین خشم و غضب که از جانب مخلوق می‌باشد گاهی پسندیده و گاهی مذموم است، چنان چه اگر در دایره عقل و شرع باشد، ممدوح و در غیر این صورت مذموم می‌باشد .

 اسباب و انگیزه هایی که باعث ایجاد خشم می شوند عبارتند از :

1. قضاوت عجولانه.

2. عدم تحمل.

3. تکبّر و خود برتر بینی.

4. حسد و کینه توزی.

5. شدت حرص.

6. مزاح ( شوخی )

که آثار آن علاوه بر فرد، بالاي خانواده و اجتماع نیز اثر می گذارد.

خشم دو نوع است:

• خشم پسندیده:

این خشم و غضب در نتیجه‌ی هتک یکی از حرمت های خداوندی برآمده و هدف از آن دفاع از ناموس، اموال شخص و یا برای بازگرفتن حقی است که به ستم غصب گشته است. پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم، که سرمشق و الگوی رفتار نیکو است، هرگز به خشم نمی آمد مگر آنگاه که هتک حرمتی صورت می گرفت.

• خشم ناپسند:

 آن است که بخاطر غیر خدا و به علت موضوعی پیش پا افتاده پدید آمده و ناشی از عدم تسلط فرد بر نفس خویش بوده و نتایج ناپسند و نکوهیده‌ای را بدنبال دارد، از جمله به خشم آمدن های ناپسند آن است که خشم در شرایطی رخ دهد که شخص دارای توانایی برخورد بردبارانه و همراه با خویشتن داری را در واکنش به عمل ناپسند، باشد.

یکی از حالت هایی که می شود با بردباری و خویشتن داری به جای خشم و عصبانیت واکنش نشان داد، در داستان مردی که حضرت ابوبکر رضی الله عنه را زمانیکه که در خدمت پیامبر صلى الله علیه و سلم نشسته بود آزرد مشاهده نمود، که حضرت ابوبکر رضی الله عنه سکوت اختیار نمود و هنگامی که آن مرد برای بار دوم وی را دشنام داد حضرت ابوبکر رضی الله عنه پاسخش داد. پیامبر صلى الله علیه و سلم برخاست، حضرت ابوبکر رضی الله عنه خود را به او رسانده و سوال کرد: یا رسول الله، آیا بر من خشم گرفتی؟ پیامبر صلى الله علیه و سلم او را آگاه نمود که فرشته ای از آسمان فرود آمده و بجای او پاسخ داده و از او دفاع می نمود تا آنکه او خود پاسخ داده و فرشته از آن مکان برخاست و شیطان جای او را گرفت. پیامبر صلى الله علیه و سلم در مجلسی که شیطان جای گرفته باشد نمی ماند.

درمان خشم و غضب:

پیامبر صلى الله علیه و سلم روش های متعددی را برای مداوای این مشکل بیان داشته است، از جمله:

• سکوت:

پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده اند: (إذا غضب أحدکم فلیسکت) [احمد]

ترجمه:  “هرگاه یکی از شما به خشم آمد، خاموش بماند.”

شاعر می گوید:

إذا نطـق السفیـه فـلا تُجِبْـــه        فخیــر مـن إجـابـتـه السـکـوتُ

فـإن جاوبتــَه سَرَّیـتَ عـنـه         و إن خلَّـیْـتَـهُ  کَـــمَـــدًا  یمـوتُ

یعنی:

ابله چون سخنی راند، تو هیچ مگوی

که خاموشی بهترین پاسخ اوست

که چون پاسخ دادنت او را غمگسار است

به حال خود وانه اش تا ز اندوه جان دهد.

• نشستن بر روی زمین:

پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده اند: (ألا و إن الغضب جمره (أی: مثل النار الملتهبه) فی قلب ابن آدم. أما رأیتم إلى حُمْرَه عینیه و انتفاخ أوداجه (ما أحاط بالحلق من العروق)؟! فمن أحس بشیء من ذلک فلیلصق بالأرض) [ترمذی و احمد]

ترجمه : “آگاه باشید که خشم یکپارچه آتش یعنی: مانند آتش سوزان در قلب انسان است. مگر ندیده اید سرخی چشمان و برآمدگی شاهرگ های گردن شخص غضبناک را؟! پس هرگاه کسی متوجه اینچنین چیزی گشت پس به زمین بچسبد(با زمین اتصال بیابد).”

• تغییر وضعیت جسمی :

پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده اند: (إذا غضب أحدکم و هو قائم فلیجلس، فإن ذهب عنه الغضب و إلا فلیضطجع (ینام على جنبه أو یتکئ)) [ابوداود و احمد].

 ترجمه : یکی از شما خشمگین گشت و در حالت ایستاده بود، بنشیند، تا خشمش فرو نشیند و اگر رفع نشد تکیه بزند(بر پهلو بخوابد و یا تکیه بزند.)

• گرفتن وضو یا شستشوی خود با آب:

پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده است: (إن الغضب من الشیطان، و إن الشیطان خلق من النار، و إنما تُطْفَأ النار بالماء، فإذا غضب أحدکم فلیتوضأ) [ابوداود].

ترجمه : “همانا که خشم و غضب از شیطان است و شیطان از آتش آفرید شده است، و البته که آتش با آب فرو می نشیند، بنابراین هرگاه یکی از شما خشمگین شد، وضو بگیرد.”

• عادت دادن خویش به بردباری:

كه یکی از مهمترین شیوه های درمانی غضب است و  خداوند متعال نیز ما را به آن امر کرده و فرموده : {خذ العفو و أمر بالعرف و أعرض عن الجاهلین} [اعراف: ۱۹۹] ترجمه : “گذشت پیشه کن و به [کار] پسندیده فرمان ده و از نادانان رخ برتاب!” و بندگانش را بدان ستوده است: {وإذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلامًا} [فرقان: ۶۳] ترجمه : “و بندگان ( خاص ) خداى رحمان کسانى‌‏اند که با فروتنی ( و آرامش ) بر زمین راه می‌روند، و هنگامی که جاهلان آن‌ها را خطاب قرار دهند ( و سخنان نابخردانه و ناسزا گویند ) به آنها سلام گویند ( و از آن ها روی می‌گردانند‌.

 با توجه به آن چه که بیان شد، می توان گفت : کظم غیظ و مهار غضب، برای همگان میسر است ؛ به شرط آن که اولاً : در مراحل اولیه، که هنوز غضب، شدت نگرفته جلوی آن را بگیریم و ثانیاً : به عواقب شوم آن و بالاتر از آن به عقاب الهی بیندیشیم.

در ضمن چنانچه دیدیم رسول الله صلی الله علیه و سلم صحابی را سفارش کرده و فرموده (لا تغضب) [بخاری و ترمذی] یعنی: “خشم مگیر”.

 به این ترتیب چاره ای نیست جز تلاش مسلمان برای تبدیل خلق و خوی بردباری به صفتی پیوسته و خصلتی همیشگی برای خویش!

 پیامدهاى غضب و خشم:

1. غضب، فکر و عقل انسان را ناکار آمد و زمین گیر مى کند .

2. غضب کلید هر بدى است و شیطان همه وجود فرد غضبناک را تسخیر مى کند و او را به هر عمل زشتى وا مى دارد.

3. از آثار بد غضب این است که فرد غضبناک و عصبانى، رفتارهاى نادرستى – مانند فحش دادن و پرخاشگرى کلامى، شماتت، مسخره کردن، فاش کردن اسرار و بدگویى از دیگران – را از خود بروز مى دهد.

4. غضب موجب دشمنى دوستان و شماتت دشمنان، انزواى اجتماعى، افسردگى و بیمارى هاى جسمانى و روانى مى شود.

5.  باعث خشم و غضب پروردگار میشود.

بنابراین کنترل خشم امرى واجب و اجتناب ناپذیر است؛ وگرنه موجب هلاکت انسان و خسارات جبران ناپذیرى مى شود.

 منابع:

1. قرآن کریم.

2. احادیث نبوی.

3. ِلغت نامه‌ها.

4. سایت اختصاصی اهل سنت.

5. شرح کتاب ترمذی.

نويسنده : روما احمدی