عید قربان یادآور زیباترین نمونه تعبّد انسان در برابر خداوند متعال است، عید قربان عید فداکاری، ایثار، قربانی، اخلاص و عشق است. فدا کردن فرزند دلبند خود، در راه خدا، امتحانی الهی برای حضرت ابراهیم علیه السلام بود که عید قربان یادآور آن است. اسلام نیز خواسته است که مسلمانان هر سال عید قربان را جشن گیرند تا این اصول و ارزش‌های الهی را همواره مدّنظر داشته باشند و همواره برای تبعیّت از دستورات خداوند و کسب رضایت الهی آماده هرگونه ایثار و فداکاری باشند.
ریشه لغوی :
عید به روزی گفته میشود که مردم در آن اجتماع کنند، امام نووی رحمه الله گفته : عید را از آن جهت عید می نامند که بار بار می‌آید و تکرار میشود، و یا هم بخاطری اینکه خوشی و شادی در آن بر می‌گردد.
اضحی از ضحّیٰ (قربانی) مشتق شده‌است، و به اضحی از این جهت مسمی شده که مردم در آن روز قربانی های خودرا ذبح میکنند، و به روز نحر هم از همین جهت مسمی شده.
اضحیه (قربانی) بالای همان حیوانی اطلاق میشود که بخاطر تقرب به الله در روزهای عید به شرایط مخصوص ذبح میشود.
اسلام دو عید را برای مسلمانان مشروع کرده : عید فطر و عید اضحی ( قربان )، روزهای عید قربان از نظر شریعت چهار روز است. که اولین آنها به نام روز نحر (قربانی) و سه روزی که بعد از آن می آید به نام ایام التشریق نامیده می شود ، این روزها در حدیث شریف ذکر شده است ؛ پیامبر – صلی الله علیه و سلم – فرمود: “روز فطر ، روز نحر و روزهای تشریق ، عید ما مسلمانان است( به روایت البانی ) امام شوکانی گفته از این حدیث معلوم میشود که روزهای تشریق روزهای عید است.
حکم نماز عید:
برخی از علما بر این عقیده اند که نماز عید واجب است و این نظر احناف و انتخاب شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله است و میگویند پیامبر صلی الله علیه و سلم همیشه انرا میخواند و یک بار هم انرا ترک نکرده، و از ایت فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ [کوثر: ۲] ترجمه (پس برای پروردگارت نماز بگزار و قربانی کن) استدلال میکنند و میگویند مراد از نماز نماز عید است و نحر قربانی بعد از آنست و این به صیغه امر ذکر شده، و همچنین پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ همه‌ی مردم ـ حتی زنان را ـ امر نمودند تا در این نماز حضور یابند.
بخاری (۳۲۴) و مسلم (۸۹۰) از ام عطیه ـ رضی الله عنها ـ روایت کرده‌اند که گفت: پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ ما را امر نمود تا در عید فطر و قربان، دختران جوان و زنانی که در حال حیض بودند و دختران باکره را برای نماز بیرون آوریم. اما [دستور داد] زنانی که حیض هستند از مصلی دوری گزینند و شاهد خیر و دعای مسلمانان باشند. گفتم: ای پیامبر خدا، شاید کسی از ما جلباب نداشته باشد؟ فرمود: خواهرش جلباب خودش را به او بپوشاند.
مکان برگزاری نماز عید :
از یزید بن خمیر رحبی روایت است که: عبدالله بن بسر صحابی پیامبر(صلى الله عليه وسلم) روز عید فطر یا قربان با مردم خارج شد، تأخیر امام را ناپسند دانست و گفت: «ما (زمانی که با پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز عید می‌خواندیم) در این لحظه از نماز فارغ شده بودیم و آن وقت نماز، اشراق بود»
از این حدیث فهمیده میشود که محل نماز عید فضای باز است( صحرا) نه مسجد، مگر در مسجد الحرام که در آنجا در مسجد خوانده میشود، چون پیامبر(صلى الله عليه وسلم) برای ادای نماز عید به طرف مصلی خارج می‌شد و کسانی که بعد از او آمدند نیز همین کار را می‌کردند. اما در صورت که عذری باشد مانند باران، هوای سرد و غیره جایز است که در مسجد خوانده شود، نماز عيد سنت قبلی و بعدی ندارد.
وقت نماز عید فطر:
وقت خواندن نماز عید بعد از بلند شدن خورشید به اندازه تیر ( تقریبا بعد از ۲۰ دقیقه از طلوع خورشید) شروع میشود و تا هنگام زوال افتاب ادامه دارد.
نحوه خواندن نماز عید:
علما اتفاق دارند که نماز عید دو رکعت است اما در نحوه خواندن آن اختلاف دارند، در مذهب امام ابوحنیفه چنین است: نماز عید نه تکبیر دارد، که شش آن تکبیر زائده است، و سه آن اصلی است : تکبیر افتتاح، و دو تکبیر رکوع، و در رکعت اول بعد از گفتن تکبیرات سوره فاتحه و یک سوره خوانده میشود و در رکعت دوم قبل از گفتن تکبیرات سوره فاتحه و یک سوره خوانده میشود.
قرائت در نماز عید:
از عبیدالله بن عبدالله روایت است:
«عمر رضی الله عنه روز عید (برای ادای نماز) خارج شد، کسی را فرستاد که از ابو واقد لیثی بپرسد پیامبر(صلى الله عليه وسلم) در نماز عید چه سوره‌هایی را قرائت می‌کرد؟ ابوواقد گفت: سوره «ق» و «اقتربت الساعه» را میخواند. به روایت مسلم.
آنچه در روز عید مستحب است:
1- غسل:
از علی(رضی الله عنه ) روایت است که درباره غسل از او سؤال شد گفت: «روز جمعه، روز عرفه، روز عید فطر، روز عید قربان».
2- پوشیدن بهترین لباس:
از ابن عباس روایت است که: «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) روز عید جامه‌ای سرخ رنگ می‌پوشید».( تخریج مجمع الزوائد)
3- خوردن در روز عید فطر قبل از خروج برای نماز و تاخیر خوردن در عید قربان تا بعد از ذبح کردن و خوردن از قربانی:
از ابوبریده رضی الله عنه روایت است: (پیامبر(صلى الله عليه وسلم) روز عید فطر تا چیزی نمی‌خورد (برای نماز) خارج نمی‌شد و روز عید قربان تا ذبح نمی‌کرد چیزی نمی‌خورد (از گوشت قربانی‌اش می‌خورد)».( حدیث صحیح)
4- تغییر مسیر رفت و برگشت:
از جابر روایت است: «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) روز عید از راهی غیر از راه رفتن برمی‌گشت».( حدیث صحیح)
5- حاضر شدن مردها، زنها، کودکان برای نماز عید.
6- شنیدن خطبه عید.
7- قربانی کردن بعد از نماز عید.
8- تکبیر گفتن:
تکبیر گفتن در عید فطر از شب عید آغاز میشود و الی بعد از نماز عید دوام پیدا میکند .
تکبیر گفتن در عید اضحی از نخستین روز ذی الحجه شروع شده و الی غروب آفتاب روز سیزدهم آن دوام پیدا میکند.
درباره الفاظ تکبیر مجال سخن زیاد است، يکی از آن روشهای مستحبه:
از ابن مسعود رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه و سلم این گونه تکبیر میگفت : الله أکبر الله أکبر، لا إله إلا الله، الله أکبر الله أکبر و لله الحمد». ابن ابی شیبه این حدیث را با اسناد صحیح روایت کرده (167/2)
9- پای پیاده به نماز عید رفتن و برگشتن :
ابن ماجه (۱۲۹۵) از ابن عمر روایت کرده که گفت: پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ پیاده به نماز عید می‌رفت و پیاده برمی‌گشت. البانی در صحیح سنن ابن ماجه این روایت را حسن دانسته است.
أنواع تكبير:
1- مطلق: از اول ذی الحجه آغاز میشود و الی آخرین روز تشریق ادامه دارد.
2- مقيد: از صبح روز عرفه آغاز میشود و الی عصر آخرین روز تشریق دوام پیدا میکند، و این پس از نمازهای پنج گانه گفته میشود و خاص عید اضحی است.
منابع بحث :
١- سایت اسلام ويب.
٢- سایت اسلام اون لاين.
٣- سایت الالوكة.
٤- سایت الموضوع.
٥- موسوعة الفقه الاسلامي از تويجيري.
