روزه

ماه رمضان نهمین ماه از ماههای قمری و بهترین ماه سال است. واژه رمضان از ریشه «رمض» و به معنای شدت تابش خورشید بر سنگریزه است. می گویند چون به هنگام نامگذاری ماه های عربی، این ماه در فصل گرمای تابستان قرار داشت، ماه «رمضان» نامیده شد.

این ماه ماه نزول قرآن است که  شب‌ قدر نیز  در آن قرار دارد. فضیلت ماه رمضان بسیار زیاد و نامحدود است،  رمضان ماه نزول قرآن و از شریف‌ترین ماه‌های سال است، در این ماه درهای بهشت گشوده و درهای جهنم بسته می شود، و عبادت در یکی از شب‌های آن «شب قدر» بهتر از عبادت هزار ماه است.

ای کسانی که رمضان را دریافتید !!

بر مهمانی خداوند فرا خوانده شدید و از جمله اهل کرامت قرار گرفتید. در این ماه، نفس‌های شما تسبیح، خواب شما پرستش،، عمل‌هایتان مقبول و دعاهایتان مستجاب است.پس با نیتی درست و دلی پاکیزه،‌ پروردگارتان را بخوانید تا شما را برای روزه داشتن و تلاوت قرآن توفیق دهد. بدبخت کسی است که از آمرزش خدا در این ماه عظیم محروم گردد.

تعریف روزه :

روزه در لغت به معناي امساک و خودداري  کردن است.

در اصطلاح شریعت :

۱. عبارت است از امساک و خودداري نمودن از خوردن و آشاميدن و جماع کردن از طلوع فجر صادق تا اذان مغرب ، به قصد و نيت عبادت الله متعال.

۲. خودداری کردن از چیزهای مخصوص، در اوقات مخصوص، از افراد مخصوص، با وجود نیت.

مشروعیت روزه:

روزه فریضه الهى است که در ادیان سابقه و بالای پیشینیان نیز واجب بوده است در قرآن کریم به صراحت بیان شده :

{ یٰاَیُّہَا الَّذِینَ اٰمَنُوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ}.

«ای مسلمانان، روزه بر شما فرض گردانیده شد چنانکه بر اُمت های پیش از شما فرض گردانیده شده بود. باشد تا شما تقوی اختیار کنید».

فرضیت روزه ماه مبارک رمضان:

روزه ماه رمضان به دلیل قرآن و سنت نبوی و اجماع فرض می باشد:

دلیل فرضیت آن از قرآن‌کریم‌:

{يَا أيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبلِكُم لَعَلَّكُم تَتَّقُونَ}

« ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه ماه رمضان بر شما فرض شده است‌، همانگونه که بر امّتان پیش از شما نیز فرض‌گردیده بود‌،  باشد تا شما تقوی اختیار کنید»(بقره/183)‌

و { شَهرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ القُرآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَ بَيِّنَاتٍ مِنَ الهُدَى وَ الفُرقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهرَ فَليَصُمهُ}

« ماه رمضان آنچنان ماهی است‌ که نزول قرآن در آن آغاز گردیده است‌، قرآنی که هدایت و راهنما برای مردم و بیان کننده راه هدایت و جدا کننده حق و باطل‌، از همدیگر می باشد. پس هرکس این ماه را دریابد روزه بگیرد»(بقره/185).

دلیل فرضیت آن از سنت:

پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرمود:

[بُنِیَ الاِسلَامُ عَلَی خَمسٍ شَهَادَةِ اَن لَا اِلَهَ اِلَّا اللهُ وَ اَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ وَ اِقَامِ الصَّلَوةِ وَ اِیتَاءِ الزَّکَاةِ وَ صَومِ رَمَضَانَ وَ حَجِّ البَیتِ مَن اِستَطَاعَ اِلَیهِ سَبِیلَا].« متفق عليه»

«اسلام بر پنج چیز بنیاد نهاده شده است‌:‌ گواهی به وحدانیت الله‌، و گواهی به رسالت محمد بن عبدالله ـ صلی الله علیه و سلم ـ و بر پای داشتن فریضه نماز و پرداخت زکات و گرفتن روزه ماه رمضان و برگزاری فریضه حج بیت‌الله الحرام برای کسی که استطاعت داشته باشد‌».

دلیل دیگر وجوب روزه ماه رمضان، اجماع امت اسلامی است‌، بر اینکه روزه ماه رمضان واجب و یکی از ارکان و پایه‌های اساسی دین اسلام است و هر کس منکر وجوب آن گردد، کافر  می‌باشد.

روزه ماه رمضان در ماه شعبان سال دوم هجری فرض گردیده است.

وجوب تدریجی روزه :

در ابتدای اسلام  تشريع روزه از حالي به حال ديگر انتقال مي‌يافت، نخستين مراحل فرضيت روزه در اسلام روزه عاشورا  بود.

« از  ابن  عباس  رضی الله عنه روایت  است ‌که  چون  پیامبر صلی الله علیه و سلم به مدینه  آمد،  دریافت‌ که  یهودیان عاشورا  را  روزه  می‌گیرند، گفت : چرا  این  روز را  روزه  می‌گیرید ؟‌ گفتند:  روزی  است  مبارک‌ که  خداوند متعال  حضرت موسی  و قوم بنی اسرائیل  را  در آن  روز  ازدست  دشمن (فرعون) نجات  داد،  پس  حضرت موسی  آن روز  را،  روزه  می گرفت‌.  پیامبر صلی الله علیه سلم  فرمود:  ‌من  به  موسی  از  شما  شایسته‌ترم  و  نزدیکتر  می‌باشم‌،  پس  خود  آن  روز را  روزه گرفت  و  به مردم  نیز  دستور  داد که  روزه  بگیرند» .  متفق  علیه

و چونکه یهودیان عاشورا را روزه می‌گرفتند پیامبر صلی الله علیه وسلم از جهت مخالفت با آنها فرمود:

«سال بعد ان شاء الله روز نهم را هم روزه می‌گیریم. ابن عباس گفت : قبل از آنکه روز نهم سال بعد بیاید پیامبر صلی الله علیه وسلم فوت کرد». به روایت مسلم (۱۱۳۴).

سپس روزه مطلقا فرض شد ، چنانچه الله متعال فرمود : {كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ} [البقرة: 183]، بعدا از حالت اجمال به تفصیل مبدل شد {أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ} « روزهایی معین [را روزه‌دارى كنید » ؛ [البقرة: 184]،یعنی رمضان چند روز معين و شمرده شده است ، در این وقت روزه  ماه رمضان الزامی نبود و مسلمانان مختار بودند میان فدیه و روزه {وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ} «و بر کسانی که توانایی آن را ندارند، لازم است فدیه بدهند [و آن، به ازای هر روز،] خوراک‌دادن به یک مسکین است»؛  [البقرة: 184] تا بالای نفس های شان گران تمام نشود، بعدا که نفس ها به روزه عادت یافتند و سختی و حرج دفع شد اختیار از بین رفت و روزه ماه رمضان فرض گردید {شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآَنُ} « ماه رمضان، [ماهی] است که قرآن در آن نازل شده است»  [البقرة: 185]، و همچنین : {فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ} « پس هر یک از شما [که مُقیم و سالم است ] و این ماه را دریابد، باید آن را روزه بدارد » [البقرة: 185 ].

هنگامیكه روزه ماه رمضان واجب شد، فرضیت روزه عاشورا منسوخ شده و به استحباب مبدل شد.

حكمت‌های روزه :

بزرگترین دلیل و حکمت روزه گرفتن، فرمان الله تعالی بر بندگانش است،چنانکه می فرمایند:

{یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ} (بقره ۱۸۳).

یعنی: ای افرادی که ایمان آورده ‏اید! روزه بر شما واجب شده، همان‏گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند واجب شد؛ تا پرهیزگار شوید.

و شکی نیست که الله تعالی از روی عبث حکم نمی دهد و الله تعالی از جهل منزه است. و تمامی احکام الهی براساس فطرت بشری صادر شده اند که : هم منافع دنیایی دارند، و هم موجبات رضایت الله تعالی را در بردارد.

برخی از حکمتهای روزه قرار ذیل است :

۱- از  حکمت روزه‌ این است که‌ بنده‌ با دوری از علاقه‌مندی‌هایی همچون: خوردن، نوشیدن و همبستری با همسر به‌ نیت کسب رضایت خداوند و رسیدن به‌ بهشت ابدی، از خداوند نزدیک می‌شود، و با این کار اعلام می‌دارد که‌ محبوبات و علاقه‌مندی‌های الهی را بر محبوبات خود ترجیح داده‌ و قیامت را بر دنیا بر می‌گزیند.

۲- روزه‌ انسان را به‌ تقوی می‌رساند، خداوندمی‌فرماید:

{یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ} ترجمه : (ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بر شما روزه واجب شده است، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بوده‌اند واجب بوده است، تا باشد که پرهیزگار شوید). (بقره ۱۸۳).

روزه‌دار وظیفه‌ دارد که‌ تقوای الهی (پیروی از مأمورات و پرهیز از منهیات) را کسب نماید، و این هدف اصلی از روزه‌ است و خداوند نمی‌خواهد با منع خوردن، نوشیدن و همبستری انسان روزه ‌‌دار  را تعذیب نماید، پیامبر صلی الله علیه وسلم  فرمود:

(هر کس (در ماه رمضان) سخن دروغ و عمل به‌ آن‌‌را ترک نکند، خداوند نیازی به‌ ترک غذا و نوشیدنی از جانب وی ندارد(یعنی روزه‌اش مقبول نیست). به روایت بخاری

در صورتی که‌ روزه‌دار طبق آیه‌ و حدیث فوق عمل نماید، روزه‌ نفس و روان وی را تربیت کرده‌ و اخلاق و رفتارش را مهذب می‌نماید و با سپری شدن رمضان آثاری عمیق بر روان، اخلاق و رفتارش به‌ جای می‌ماند.

۳- یکی دیگر از جمله‌ حکمت‌های روزه‌ این است که‌ ثروتمندان ارزش نعمت الهی (ثروت) را درمی‌یابند، نظر به‌ این‌که‌ بسیار آسان به‌ خواسته‌های نفسانی خود اعم از خوردن، نوشیدن … دست می‌یابند، و هر آن‌چه‌ که‌ خداوند برای آنان مباح گردانده‌ و در سرنوشت‌ شان ثبت نموده‌، در دست‌رسشان قرار می‌گیرد، پس با روزه‌ی رمضان خداوند را در برابر نعمتهایش شکر می‌نماید و به‌ یاد فقیران و تنگ دستان می‌افتد که‌ همانند وی زندگی مرفهی ندارند، از این‌رو با بخشش صدقه‌ و احسان بر آنان مهربانی می‌ورزد.

۴- تمرین برای کنترل نفس و راهنمایی آن به‌ سوی آن‌چه‌ مایه‌ی خیر و سعادت وی در دنیا و آخرت می‌شود و او را از خصایص و ویژگی‌هایی دور می‌سازد که‌ او را به‌ انسانی حیوان صفت تبدیل می‌نمایند، و توان دفاع از نفس خود در برابر لذایذ و شهوت‌های زودگذر را از دست می‌دهد. انسان مسلمان نفس ‌سرکش‌اش را در آن پرورش می‌دهد و برای مدتی آن را از لذایذ و شهوات مباح باز می‌دارد.

۵- و همچنین از جمله‌ حکمت‌های روزه‌، فایده‌های سلامتی ناشی از کم‌خوری و آرام شدن دستگاه گوارش برای مدت زمانی معین و بر کندن پاره‌ای از فضولات و رطوبات مضر برای جسم انسان و … می‌باشد.

حکمت از تدریج در فرضیت روزه اینست که سختی و مشقت از مسلمانها دفع شود و نفس‌ها به آن اطمینان بیابند و بدانند که روزه بالای امت‌های سابق نیز بوده و شارع رخصتهای زیادی را فراهم ساخته است.

فضائل روزه:

روزه فضيلت هاى بى شمارى دارد كه برخى آنها قرار ذيل است.

1- روزه يكى از اسباب و عوامل تقوى و پرهيز گارى هست. چنانچه الله متعال مى فرمايد:  ﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴾[5].”البقره”

2- سِپر است براى انسان در مقابل آتش جهنم ، يعنى سبب محافظت انسان از آتش جهنم مى شود.

3- با گرفتن روزه الله متعال آتش را از روى انسان دور مى سازد . هر شخصى كه روزى به خاطر خدا روزه گيرد ، الله متعال صورت (روى) اورا براى هفتاد سال از آتش دور مى كند. پس! و قتى گرفتن يك روز روزه از اين منزلت برخوردار باشد . نظر شما در مورد روزه گرفتن يك ماه رمضان و يا سه روز از هر ماه ، و ساير روزه هاى نفلى چيست؟ كه چه جايگاه  و ثواب باشد.

4- روزه سبب وقايه از شهوات ويا تميلات نفسى ميشود.

5- در بهشت دروازه اى است به نام ( ريان ) خاص براى روزه داران ميباشد ، هيچ كسى جز روزه دار داخل آن شده نمى تواند.

6- روزه باعث بخشش گناهان ميشود.

7- قرآن و روزه هر دو شفاعت كننده هستند براى صاحب خود در روز قيامت.

از عبدالله بن عمر رضى الله عنه روايت است: الصيام والقرآن يشفعان للعبد يوم القيامة، يقول الصيام: أي ربِّ منعته الطعام والشهوات بالنهار فشفِّعني فيه، ويقول القرآن: منعته النوم بالليل فشفعني فيه” قال: “فيشفعان”.

ترجمه: روزه و قرآن در روز قيامت براى بنده  شفيع هستند ، روزه مى گويد: پروردگار من ، منع كردم اين بنده را از خوردن غذا ، شهوت ها و خواست هاى نفسى ، از بامداد الى غروب آفتاب، پس مرا شفيع او بگردان. قرآن مى گويد: اين بنده را از خواب شب منع كردم ، پس مرا شفيع او بگردان، پس آنها شفاعت كننده گردانده میشوند. «رواه احمد»

8- روزه سبب سعادت و خوشبختى ، در دنيا و آخرت هست .

9-  بوى دهن روزه دار نزد الله متعال بهتر از بوى مِسك ( ماده خوشبو) ميباشد.

10- دعاى روزه دار مسترد نمى شود. از ابى هريره رضى الله عنه روايت است كه رسول الله فرمودند: دعاى سه شخص مسترد نمى شود، امام عادل، روزه دار تا اينكه افطار نمايد، ﷺ و دعاى مظلوم يا بيچاره.« رواه ابن ماجه»

11- آماده كردن افطار براى ديگر روزه داران اجر بزرگ دارد.

از زيد بن حارث الجهنى روايت است كه رسول الله ﷺ فرمودند؛ مَن فطَّر صائمًا كان له مثلُ أجره غير أنه لا ينقص من أجر الصائم شيئًا”

” كسى كه روزه دارى را افطارى دهد ، همانند روزه دار برايش اجر ميرسد بدون آنكه ازشخص خود روزه دار اجرش كم شود.« رواه أحمد وأصحاب السنن»

12- براى روزه دار دو خوشحالى است:

١ – هنگام افطار روزه.

٢- هنگام كه پروردگار خويش را ملاقات كند.

فضائل ماه مبارك رمضان:

فضيلت ماه رمضان عبارت از اينكه : رمضان ماه است كه الله متعال در آن قرآن را نازل نموده است .

در اين ماه دروازه هاى بهشت ، دروازه هاى آسمان ، دروازه هاى رحمت الله متعال باز مى شود.

و دروازه هاى جهنم بسته مى شود ، و الله متعال هر شب مردم را از آتش آزاد مى كند ، و در آن شبي هست كه بهتر از هزار شب ميباشد .

هركه از خوبى ها و فيوضات آن محروم شود، از همه خوبى ها محروم است .

ماه كه دعا ها در آن مستجاب مى شود، و ماه ذكر ، عبادت ، دعا و صبر است ، همه گناهان بخشيده مى شود و درجات اش در بهشت بلند ميشود.

 رمضان ماهى است كه جبرئيل عليه السلام در آن با پيامبر صل الله عليه وسلم قرآن را مدارسه مى كرد.

در اخير! هر كه ماه رمضان را بخاطر ايمان و اميد به پاداش الهى روزه گيرد تمام گناهانش(صغيره) بخشيده مى شود. “رواه بخارى”.

شروط فرضيت روزه:

١- مسلمان بودن: بالاى كافر روزه فرض نيست.

٢- بالغ بودن: بالاى كودك روزه فرض نيست.

٣- عاقل بودن؛ بالاى ديوانه روزه  فرض نيست.

٤- پاك بودن از حيض و نفاس.

٥- توانايى روزه گرفتن: بيمار نباشد.

٦-  مقيم بودن: پس بالاى شخص مسافر روزه فرض نيست.

اركان روزه:

روزه دو ركن دارد.

١- نيت: از عمر رضى الله عنه روايت است كه رسول الله صلى الله عليه وسلم فرموند” (إنما الأعمال بالنیات، و إنما لکل امری ما نوی)،«قبول و صحت اعمال با نيت است، و پذیرش و پاداش هر عمل بستگی به نیت آن دارد».« به روايت بخاري»

نیت روزه يی رمضان باید قبل از طلوع فجر(اذان صبح) باشد، حفصه رضى الله عنها روایت می‌کند که رسول الله فرمودند: «کسی که قبل ازطلوع فجر، نیت روزه نکند روزه‌اش صحیح نیست.»

البته این برای روزه‌ی فرض است، اما در روزه‌ی سنت، می‌توان بعد از طلوع فجرهم نیت بیاوریم، به شرطی که بعد از اذان چیزی نخورده باشیم.

اگر شخص، فهمید فردا رمضان است و خواست روزه باشد این برای او نیت محسوب می‌شود و اگر شخصی برای سحری خوردن بیدار شد به قصد این ‌که روزه بگیرد این هم نیت است و تلفظ کردن وگفتن نیت با زبان از رسول الله صلى الله عليه وسلم ثابت نشده است . امام نووی رحمه الله می‌فرماید: روزه صحیح نیست مگر با نیت و محل وجایگاه نیت، قلب است.

٢- خوددارى (امساك) : خوددارى از چيز هاى كه روزه را باطل مى كند ، از طلوع فجر الى غروب خورشيد.

مکروهات روزه:

مکروه: در لغت به معنای ناپسند، ناخوشایند و ناگوار است.

 در اصطلاح فقه اسلام، عملی است که ترک آن مطلوب است و پاداش دارد ولی انجامش عذاب ندارد.

چیز هایی که برای روزه دار مکروه است:

۱- مباشرت با زن خود با لمس، بوسیدن و هرکاری که موجب تحریک شهوت باشد.

۲- چشیدن طعام بدون ضرورت، زیرا خطر اینست که فرو نرود بدون اينكه إحساس نمايد.

۳- انجام دادن هر کاری که روزه دار را ضعیف میسازد. مانند : حجامت.

۴- جمع کردن لعاب در دهن سپس فرو بردن آن.

مفسدات  وعدم مفسدات روزه :

مفسدات ( چیزی که روزه را از بین میبرد) روزه دو نوع است:

اول مفسدات که واجب کننده قضاء و کفاره است، دوم مفسدات که واجب کننده قضاء است.

اول مفسدات که واجب کننده کفاره و قضاء آوردن روزه است :

1- خوردن و نوشیدن و یا بلعیدن چیزی که خورده می شود عمدا.

2- جماع ( همبستری کردن عمدا ، به مجرد التقاء ختانين (تماس موضع ختنه زن با مرد) و غیاب حشفة حاصل شود، برابر است که انزال صورت بگیرد یا نگیرد، برخی از مردم گمان می كنند که جماع کردن بدون انزال فاسد کننده روزه نیست اما این گمان آنها درست نیست.

کفاره: كفاره عبارت است از آزاد ساختن غلام و یا کنیز، اگر کسی توان این را نداشت دو ماه روزه گرفتن است پی در پی، و اگر کسی توان این را هم نداشت لازم است بالای وی غذا دادن شصت مسکین را دو وقت.

دوم: مفسدات که واجب کننده قضاء آوردن است فقط:

1- بلعیدن چیزی که غذا نیست و خوی انسانی بطرف آن میل ندارد، مانند سنگ، خسته خرما و غيره.

2- خوردن و نوشیدن چیزی در حالت اکراه ، و یا در حالت نیازمندی، و یا هم سهوا. اكراه مانند: مجبور کردن شخصی به خوردن چیزی.

نیازمندی مانند : بیمار که نیازمند غذا و دوا است.

و سهوا مانند : شخصی که بدون قصد و عمد چیزی را ببلعد مثل کسی که مضمضه می کند اما آب سهوا به جوف او فرو میرود.

3- کسی که چیزی را بخورد و یا بنوشد به این گمان که صبح هنوز طلوع نکرده، در حالی که صبح طلوع کرده.

4- حائض شدن زن و یا نفاس شدن وی.

 کارهای که روزه را فاسد نمی کند:

1- خوردن و نوشیدن و جماع کردن به فراموشی، یعنی اگر کسی فراموش کرد که وی روزه دارد و چیزی خورد، بعدا بیاد وی آمد که او روزه دارد روزه وی فاسد نمی شود.

2- احتلام (خارج شدن منی از انسان در خواب).

3- بلعيدن بلغم: اما بهتر اینست که بلعیده نشود و دور کرده شود.

4- بلعیدن چیزی که در بین دندانها می باشد از غذا اما بشرط اینکه خرد باشد (خردتر از دانه نخود)، اگر بزرگ بود روزه را فاسد می کند.

5- استفراغ که عمدی نباشد.

6- تزریق های که برای تداوی است و مغذی نیست.

7- بیهوش شدن.

شرط های که شکننده ها به وجود آن ثابت می‌شود (به وجود آن شروط روزه می‌شکند و در غیر آن نمی‌شکند):

مفسداتِ ذکر شده (به جز از حیض و نفاس) روزه دار به آن افطار نمی‌کند مگر به سه شروط ذیل:
1- باید به حکم شرعى آگاه باشد، و اگر نادان (بی‌سواد) بود روزه او فاسد نمی‌شود، زیرا الله متعال چنین می‌‌فرماید: (وَ لَيس عَلَيكُم جُنَاحُ فِيمَا أَخطَأتُم بِهِ وَ لَكِن مَا تَعَمَّدَت قُلُوبُكُم وَ كَانَ اللهُ غَفُوراً رَحِيماً)”أحزاب: 5″ ترجمه : و در کار ناشایسته‌ای که به خطا کنید بر شما گناهی نیست لیکن آن کار زشتی که به عمد و با اراده قلبی می‌کنید بر آن گناه مؤاخذه می‌شوید، و (اگر از این هم پشیمان شوید و توبه کنید باز) خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.
2- اینکه در یاد او بوده و به فراموشی نخورده باشد، زیرا اگر فراموش کرده باشد روزه‌اش صحیح است و مجبور نیست قضا بیاورد به دلیل حدیث پیامبر صلی الله علیه وسلم: ” مَن نَسِيَ وَ هُوَ صَائِمُ فَأَكَلَ أو شَرِبَ فَليَتِمَّ صَومَهُ فَإِنَّمَا أَطعَمَهُ اللهَ وَ سَقَاهُ. (متفق عليه). ترجمه: هر که فراموش می‌کند در حالی که روزه دارد و می‌خورد یا می‌نوشد، پس باید روزه خود را تمام کند، زیرا خداوند او را غذا داده و سیراب نموده.
اما هنگامی که به یادش آمد و یا کسی دیگری به یادش آورد باید از خوردن خودداری کرده و آنچه را که در دهان اوست، بیرون اندازد، زیرا در آن زمان عذر او از بین می‌رود.
3- باید خود‌ مختار بوده و مجبور نباشد، زیرا اگر بالایش جبر بود، پس افطار می‌کند و باید قضایی‌اش را پس بیاورد.

مباحات  روزه‌: 

١- فرو  رفتن  درآب  و  نزول  درآن‌،  چون  ابوبکر  بن  عبدالرحمن  از  بعضی  از  یاران  پیامبر صلی الله علیه و سلم   نقل ‌کرده  است‌:  “‌من  پیامبر صلی الله علیه و سلم   را  دیدم‌ که  در  حال  روزه‌،  آب  بر  سر خود  می ‌ریخت‌،  چون  بسیار  تشنه  بود  یا  از  شدت‌ گرما  چنان  می‌کرد“.  به روایت  احمد  و مالک  و  ابوداود.

در  صحیحین  ازعایشه  روایت  شده  است‌که  “‌پیامبر صلی الله علیه و سلم  در حالیکه  جنب  بود  و  روزه  هم  داشت‌،  صبح  می‌کرد،  سپس  غسل  می‌ كرد“‌.” كان يصبح جنبا، وهو صائم، ثم يغتسل.

2- ‌سرمه‌ کشیدن  و قطره  چکاندن  به چشم  و امثال  آن‌، خواه  مزه  آن  را در گلویش احساس ‌کند  یا  نکند.  چون  چشم  راهی  نیست‌ که  به  شکم  منتهی  شود. از انس  نقل  شده  است‌ که‌:  ‌“‌او در حال  روزه‌، سرمه  به چشم  می‌کشید“‌‌.

علمای  شافعیه  چنین ‌گفته‌ اند و ابن  المنذر آن را  ازعطاء  و حسن و نخعی و اوزاعی  وابوحنیفه و  ابوثور حکایت  نموده  است  و  درمیان  اصحاب  پیامبر صلی الله علیه و سلم   از ابن عمر، انس  و  ابن  ابی  اوفی  نیز روایت‌ گردیده  است  و مذهب  داود  نیز چنین  است‌. و به قول  ترمذی  در این  باره خبر صحیحی  از پیامبر صلی الله علیه و سلم  نرسیده  است‌.

3- ‌بوسه  برای ‌کسی ‌که  خویشتن را کنترول کند و خوف غلبه  شهوت  را نداشته  باشد. 

براى روزه دار اگر بيم انزال منى باشد، ويا باعث هيجان شهوتش ميشود، بوسيدن مكروه است.

روزه دار بايد از هر آنچه كه شهوت انگيز باشد اجتناب كند، مگر اينكه برخود اطمينان دارد كه روزه اش فاسد نميشود، باكى ندارد، از أم المؤمنين عائشه صديقه رضی الله عنها روايت شده كه فرمود: ( نبى اكرم ﷺ بوسه ميكردند، وهم آغوش ميشدند در حاليكه روزه دار بودند، وتوانمندى کنترل كردن نياز[إربه: يعنى : نيازش] خود را داشتند).[ به روايت بخارى ومسلم] .

وبنابرين براى جوان هم آغوشى مكروه است، نه براى سالمند، از ابى هريرة روايت است كه: (مردى از رسول الله ﷺ در مورد هم آغوشى روزه دار پرسيد، برايش مجاز دانستند، ومردى ديگرى آمد وپرسيد، وى را منع كردند، پس كسيكه برايش اجازه دادند سالمند بود، وكسيكه او را منع كردند، جوان بود).[ به روايت ابو داود]

حضرت  عایشه‌ گفته  است‌:  ‌“‌پیامبر صلی الله علیه و سلم زنان  خود  را  می‌بوسید و با  آنان  معاشرت  نیز  می‌کرد  وحال  آنکه  او روزه  بود  و او بیش  ازهمه  شما  برخویشتن  و آرزوهای  نفسانی خویش‌،  مسلط  بود  (‌یعنی  اگرکسی  ازخویشتن  ایمن  و  بر  خویشتن  مسلط  باشد،‌که  دچار  عمل  همخوابگی  وآمیزش  نمی‌شود،  بوسیدن  و  معاشرت  با  زنان  برای  روزه‌،  اشکالی  پیش  نمی‌آورد‌“‌.

و  از  حضرت  عمر  روایت  است ‌که‌ گفت‌:  “‌‌روزی  بر سر نشاط  آمده و  هوس‌ کردم  زنم  را  بوسیدم  و حال  آنکه  روزه  بودم‌.  لذا  پیش  پیامبر صلی الله علیه و سلم رفتم  وگفتم‌: امروز کار بدی  را  مرتکب  شده‌ام ‌که  زن  خود  را  بوسیدم  و حال آنکه  روزه  بودم‌.  پیامبر صلی الله علیه و سلم  ‌گفت‌:  اگر  روزه  باشی  و  با  آب  مضمضه‌ کنی  چطور  است‌؟‌ گفتم‌:  در  این‌ کار اشکالی  نمی‌بینم‌.  پیامبر صلی الله علیه و سلم  گفت‌:  پس  چرا  می‌پرسی‌؟  (‌یعنی  این  دو عمل  شبیه  به هم  می‌باشند)

ابن  المنذر گفته  است‌:  ‌“‌عمربن  خطاب  وابن  عباس  و  ابوهریره  و  عایشه  و  عطاء  و  شعبی  و  حسن  و  احمد  و  اسحاق  درباره  بوسه  در حال  روزه‌،  رخصت  قائل  شده‌اند. 

4- ‌حجامت‌:  زیرا  در  صحیح  بخاری  آمده  است‌ که  پیامبر صلی الله علیه و سلم    درحال  روزه  بودن‌،  حجامت‌ کرده  است‌.  بنابراین  حجامت  جایز  است  مگر  اینکه  موجب  ضعف  و  سستی  روزه دار  باشد  که  در  آنصورت‌ کراهت  دارد.  ثابت  بنانی  به  انس  بن  مالک  گفت‌:  آیا  شما  در  زمان  پیامبر صلی الله علیه و سلم  حجامت  را  برای  روزه دار  مکروه  می‌دانستید؟  او  گفت‌:  نخیر،  مگراینکه  موجب  ضعف  و  سستی  روزه دار بوده  باشد.«به روایت  بخاری»

5- مضمضه  و  استنشاق  جایز  می‌ باشد  ولی  مبالغه  در آنها  مکروه  است.

از  لقیط  بن  صبره  روایت  است‌ که  پیامبر صلی الله علیه و سلم به وی ‌گفت‌:” فإذا استنشقت فأبلغ، إلا أن تكون صائما.” [پس اگر استنشاق‌ کردی  درآن  مبالغه‌ کن  مگر اینکه  روزه  باشی‌]”‌. «صاحبان  سنن  آن  را  روایت ‌کرده‌ اند و ترمذی  آن  را  “‌حسن  صحیح‌‌“  دانسته  است‌».

6-‌ برای  روزه دار  چیزهائی ‌که  پرهیز  از  آن  ممکن  نیست  مباح  است‌،  مانند  آب  دهان  و گرد  و  غبار  راه  و  امثال  آن  وگرد  آرد  به هنگام  الک‌کردن  و  آب  دماغ  و  بینی  و  سینه  فرو  بردن  و  امثال  آنها.

ابن  عباس ‌گفته  است‌:  در  صورت  نیاز،  چشیدن  غذا  وچیزی‌ که  انسان  می‌ خواهد  آن  را  بخرد  اشکالی  ندارد.  حسن  (‌بصری‌)  چهار مغز  را  برای  نوه‌اش  می‌ جوید  و  حال  آنکه  او  روزه  بود  و  ابراهیم  (‌نخعی‌)  نیزآن  را  رخصت  دانسته  است‌.  و  اما  جویدن  سقز  و ساجق  مکروه  است‌،  مگر  اینکه  اجزاء  آن  در دهن خرد شود و از  هم‌ گسسته  گردد  (‌در  اینصورت  جایز  نیست‌)‌.  شعبی  و  نخعی  و  حنفی‌ها  و  شافعی‌ها  و  حنبلی‌ها  نیز  به‌ کراهت  جویدن  سقز  رای  داده ‌اند،  حضرت  عایشه  و  عطاء‌ گفته‌ اند،  جویدن  آن  جایزاست‌،  زیرا  چیزی  به  اندرون  شخص  نمی ‌رود،  مثل  آنست ‌که  سنگ  ریزه‌ای  در  دهان ‌گذاشته  باشد.  البته  این‌ کراهت  وقتی  است ‌که  اجزاء  سقز  در  دهان  خرد  نشود،  چون  در  این  صورت  اگر  اجزای  آن  به  داخل  معده  و  اندرون  شکم  رود،  روزه  باطل می‌ گردد  .

7-‌ برای  روزه دار،  اول  شب  تا  طلوع  فجر،  خوردن  و  نوشیدن  و  همخوابگی  با  همسرمباح  است‌.  هرگاه‌ کسی  متوجه  طلوع  فجرشد  ودردهان  لقمه  غذا  داشت‌،  بر  وی  واجب  است‌ که  لقمه  را  از دهان  بیندازد.  و  اگر  مشغول  عمل  همخوابگی  بود،  باید  فورا آن  را  ترک ‌کند.   اگر به محض مشاهده  فجر و تشخیص  آن‌،  لقمه  را  انداخت  یا  عمل  همخوابگی  را  قطع‌ کرد،  روزه  او  صحیح  است‌،  اگر  از  روی  اختیار  و  با  میل  خویش  لقمه  غذا  را  دور نریخت  و  یا  عمل  جماع  را  قطع  نکرد،  روزه  او  صحیح  نیست‌.  (‌در  عصر  پیامبر صلی الله علیه و سلم   در ماه  رمضان  دوبار اذان  صبح‌ گفته  می‌شد،  بار  اول  بلال رضی الله عنه  اذان  می ‌گفت‌ که  هنوز  شب  بود  و  بار  دوم  ابن ام  مکتوم  رضی الله عنه اذان  می ‌گفت‌،‌ که  مقارن  طلوع  فجر  بود)‌.  بخاری  و  مسلم  از  عایشه‌ رضی الله عنها روایت  کرده‌اند،  که  پیامبر صلی الله علیه و سلم  گفت‌:” إن بلالا يؤذن بليل، فكلوا، واشربوا، حتى يؤذن ابن أم مكتوم    [همانا  اذان  بلال  در  شب  است‌،  پس  به هنگام  اذان  او،  به خوردن  و  آشامیدن  ادامه  دهید،  تا  اینکه  ابن  ام  مکتوم  اذان  می‌گوید  ]”‌.

8- برای  روزه دار  مباح  است‌،‌که  با  حالت  جنابت  صبح‌ کند  و  غسل  جنابت  یا  هرگونه  غسل  واجبی  را  بعد  ازطلوع  فجرانجام  دهد.  قبلا  نیز به  حدیث  منقول  از  حضرت  عایشه  در  این  باره  اشاره کردیم.

9- ‌زنان  اگر  شب  از  خون  قاعدگی  و  خون  زایمان  پاک  شدند،  شرعاً  می توانند  روزه  باشند  و  غسل  را  بعد  از  طلوع  فجر  و  در  روزانجام  دهند  و  خود  را  برای  نماز  پاکیزه  کنند.

روزه دارای آداب است كه رعايت آنها برای روزه دار مستحب است:

۱-  بشارت به قدوم رمضان

رسول اکرم‌ ﷺ اصحاب و ياران گرامي خود را به قدوم رمضان و آمدن آن بشارت مي‌دادند و مي‌فرمودند: رمضان ماه پر خير و برکت در راه است، خداوند متعال روزه داري اين ماه را بر شما اي امت اسلام، فرض و واجب نموده، شبي در رمضان وجود دارد که ثواب و پاداش عبادت يک شب آن بهتر از ثواب و پاداش هزار ماه است، کسي که از ماه رمضان محروم گشت بي ‌گمان از همه خوبي‌ها محروم گشته است». به روایت امام احمد

و نيز فرمودند: چون رمضان آيد، دروازه‌هاي بهشت گشوده و دروازه‌هاي دوزخ بسته گردد و شياطين به زنجير کشيده مي‌شوند» متفق علیه

۲- رمضان، میدان مسابقه در اعمال نیک

پیامبر اسلام ﷺ بهترین اسوه و الگو برای امت اسلامی است. آن حضرت ﷺ از بخشنده ترین انسانها بود. راوی می گوید:

 رسول الله ﷺ در ماه مبارک رمضان بر جود، کرم، احسان، نیکوکاری، بخشش و صله رحم خود می افزودند و  جود و کرمش فراگیرتر از باد وزنده بود؛ و نیز در ماه مبارک رمضان قرآن را با جبرئیل علیه السلام مرور می کردند و در آخرین رمضان عمر شریفش دو بار قرآن کریم را با جبرئیل علیه السلام مرور کردند.

۳- سحري خوردن

 حضرت انس رضی الله عنه از پيامبر ﷺ روايت مي كند كه مي فرمايد: «سحري بخوريد زيرا كه در سحري خوردن بركت است».(متفق عليه)

٭ اين سنت با لقمه ای نان و يا جرعه ای آب تحقيق ميابد.

ابو سعيد خدري رضی الله عنه مي گويد رسول الله  ﷺ فرمود: «سحري خوردن بركت است. پس آن را ترك نكنيد. اگر چه با نوشيدن جرعه ای آب باشد. زيرا خداوند و فرشتگانش بركسانی كه سحري می خورند درود می فرستند». (رواه احمد)

٭به تاخير انداختن سحري مستحب است حضرت زيد بن ثابت رضی الله عنه مي فرمايد: «ما همراه پيامبر ﷺ سحري خورديم سپس براي نماز صبح بر خاستيم.(از زيد پرسيده شد) فاصله زماني بين اذان و سحري چقدر بود؟ فرمود: به اندازه تلاوت ۵۰ آيت بود». (رواه البخاری)

 ۴- تعجيل در افطار پس از اينكه غروب آفتاب محقق گرديد مستحب است كه روزه دار در افطار نمودن عجله و شتاب نمايد. زيرا رسول خدا ﷺ فرموده است: «مردم پيوسته در خير و خوبي هستند تا زماني كه در افطار تعجيل و شتاب مي نمايند». (متفق علیه)

۵- با رطب يا خرما افطار كردن و اگر ميسر نبود با آب و در صورتی كه آب در دسترس نداشته باشد با هر چيز حلالی كه ميسر شود افطار كند.

رسول الله ﷺ فرموده است: «هرگاه يكي از شما خواست افطار كند. پس بوسيله خرما افطار كند زيرا كه بركت است. و اگر خرما نيابد آنگاه با آب افطار نمايد زيرا آب پاكيزه است». (رواه ابوداود)

حضرت انس رضی الله عنه مي فرمايد: «رسول الله ﷺ قبل از اينكه نماز (مغرب )را بخواند با چند دانه رطب افطار مي كردند. پس اگر رطب در دسترس نبود با خرما و اگر آنهم نبود. با چند جرعه آب افطار مي كردند». (رواه ترمذی)

٭ يكي از حكمت افطار كردن با رطب يا خرما اينست كه شيرين مي باشد، و شيريني نيروي جسم كه توسط روزه ضعيف شده تقويت مي كند، همچنين از خواص خرما اينست كه اگر بعد از خالي بودن معده تناول شود به عمليات هضم كمك مي كند و در مورد آب بايد گفت كه باعث تازه و تر شدن كبد می شود چونكه در هنگام روزه مقداري خشك شده است.

۶- دعا به هنگام افطار : برای روزه دار مستحب است كه اين دعا رابخواند:

«ذهب الظما و ابتلت العروق و ثبت الاجر ان شاءالله ». «تشنگي رفت. و رگها تر و سيراب شد. و پاداش و اجر ثبت و محقق گرديد اگر خدا بخواهد». (رواه ابوداود)

٭ هنگام افطار وقت اجابت دعا است و بايد اين وقت را غنيمت شمرد عبدالله بن عمرو بن عاص روايت مي كند كه پيامبر  ﷺ فرمود: «برای روزه دار به هنگام افطار دعايي است كه رد نمی شود». (رواه ابن ماجه)

۷- افطاري دادن به روزه داران: پيامبر ﷺ مي فرمايد: «كسی كه به روزه داري افطار دهد پاداشي مانند پاداش روزه دار خواهد داشت. بدون اينكه از پاداش روزه دار كاسته شود». (رواه الترمذی)

شخصي كه برای صرف افطار دعوت شده است اگر عذري ندارد بايد دعوت را بپذيرد و بعد از افطار برای دعوت كننده چنين دعا كند: «افطر عندكم الصائمون و اكل طعامكم الابرار و َصلّت عليكم الملائكه». (رواه ابوداود)

(روزه داران نزد شما افطار كردند. و نيكوكاران غذاي شما را خوردند. و فرشتگان بر شما درود فرستادند).

۸- بخشش و صدقه به مستمندان و احسان به خويشاوندان و ايتام، زیرا ماه رمضان ماه بذل و بخشش است، احسان و نيكي در اين ماه فضيلت و ثواب خاصي دارد.

حضرت عبدالله بن عباس مي فرمايد: «رسول خدا ﷺ بخشنده ترين مردم بود. بخصوص در ماه رمضان هنگامي كه جبرئيل عليه السلام وي را ملاقات مي كرد. و جبرئيل در هر شب رمضان مي آمد و با پيامبر ﷺ قرآن را مدارسه و مذاكره مي كرد. در آن هنگام بخشش و سخاوت پيامبر صلی الله علیه وسلم از باد صبا بيشتر و بهتر بود». (رواه البخاری).

۹-  اكثار از طاعات و عبادات در روزه داری به ويژه در ماه رمضان و در ده روز آخر آن حضرت ام المومنين عايشه رضی الله عنها روايت مي كند كه: «هرگاه ده روز آخر رمضان فرا مي رسيد. رسول الله ﷺ(از همسرانش كناره مي گرفت )سخت به عبادت مشغول مي شد و شب زنده داري مي كرد و اهل خانه را بيدار مي نمود. (متفق عليه) .

۱۰- یکی دیگر از اداب روزه داری محفوظ داشتن دست و پا و ساير اعضاي بدن از مرتكب شدن هر نوع گناه و معصيت و كارهاي ناپسند است رسول الله ﷺ می فرمايد: «چه بسا روزه داراني هستند كه بجز گرسنگي و تشنگي از روزه خويش بهره اي ندارند».(رواه ابن ماجه)

و همچنین نگه داري زبان از سخنان بيهوده بر روزه دار واجب است كه از دروغ، غيبت، سخن چيني، ناسزا گفتن و دشنام دادن به شدت پرهيز كند و زبان خود را به ذكر خدا و تلاوت قرآن مشغول نمايد.

پيامبرﷺ مي فرمايد: «كسی كه سخن زشت و ناروا و عمل كردن به آن را رها نكند خداوند را به آب و غذا نخوردن وي نيازي نيست». (رواه البخاری)

رسول اكرم  ﷺ مي فرمايد: «روزه سپر است هرگاه روزه بوديد، زبان را به دشنام و ناسزا گفتن و ناداني نگشاييد اگر كسی به او ناسزا گفت يا با وي در گير شد پس در جواب بگويد من روزه ام، من روزه ام». (متفق عليه) .

۱۱- از پر خوري و اسراف هنگام افطار و سحري پرهيز كردن زيرا پر خوري و اسراف منافع و حكمتهاي روزه را از بين مي برد.

۱۲- مشغوليت به کارهاي نيک، دانش‌اندوزي، تلاوت قرآن، ياد خدا، درود بر پيامبر، اعتکاف، حضور در نمازهاي پنج‌گانه، شرکت در نماز تراويح و نماز قيام تا بهره‌هاي معنوي را کسب نمايد.

انواع روزه:

 انواع روزه از نظر حکم شرعی متعلق به آن, شامل انواع متعددی است و فقها تقسیمات متعددی را ذکر کرده اند.

 تقسيم اول روزه:

به اعتبار لازمی و غیر لازمی.

روزه ای لازمی: امری است که شرعاً انجام آن را به صورت واجب لازمی دانسته است واین به سه نوع تقسیم میشود:

۱.روزه فرض یعنی روزه ماه رمضان (به شکل ادا و قضا) نظر به این قول الله متعال که می‌فرماید: “یَآاَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنوا‌ کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقُون” سوره بقره.آیه: ۱۸۳

۲. روزه کفاره ها.

۳. روزه نذر ها.

و در همه موارد این انواع روزه، گرفتن آنها لازمی است.

روزه یی غیر لازمی: روزه‌ای است که شرعاً لازم بوده ولی انجام دادن آن لازمی نیست.

که این نوع روزه سنت یا (نفلی) بوده و شامل انواع روزه های تطوع و انواع مختلف آن می شود از جمله:

۱.روزه گرفتن در روز عاشورا که دهم ماه محرم و همچنان یک روز قبل و یک روز بعد آن.

۲. شش روز ماه شوال، نظر به این حدیث که رسول الله چنین می‌فرماید: ” کسی ‌که رمضان را روزه گیرد، سپس در پی آن شش روز از شوال را روزه بگیرد، مانند روزه یی تمام عمر است”. مسلم روایت کرده.

۳. سه روز (۱۵.۱۴.۱۳) از هر ماه، چنانچه رسول الله  به صحابه می‌ فرمود: ” ابو ذر رضی الله عنه می‌ گوید که رسول الله به ما دستور داد که از هر ماه سه روز روزه بگیریم، روز‌های سیزدهم. چهاردهم و پانزدهم” نسایی روایت کرده.

۴. روزه نفلی مطلق.

تقسيم دوم روزه:

آنچه شریعت ترک آنرا لازم دانسته:

 عبارت از روزه یی است كه حكمش حرمت است:

۱. روزه حرام مانند روزهای عید فطر و عید قربان و سه روز تشریق است .

زیرا در حدیث از ابو سعید خدری رضی الله عنه روایت است که می‌گوید: ” رسول خدا از روزه عید فطر و عید قربان نهی فرمود” متفق علیه.

۲. روزه عمدی زن که در حالت قاعدگی قرار داشته باشد

۳. روزه مکروه مانند روزه روز شک چنانچه رسول الله صلی الله علیه وسلم‌ می‌فرماید: “مَن‌ صَامَ الیَومَ الذِی یَشُکُّ فِیهِ فَقَد عَصَی اَبَا القَاسِمِ”.

ترجمه: هر که روزه شک را روزه بگیرد، قطعا پیامبر را نافرمانی کرده است. (بخاری روایت کرده).

و یا اینکه شریعت تقاضای ترک آن را کرده باشد ولی نه در حد واجب، بلکه‌ مکروه تنزیهی شناخته می‌شود مانند: روزه گرفتن روز عرفه برای حجاج در حالت حج چنانچه ابو هریره رضی الله عنه روایت کرده: ” پیامبر از روزه روز عرفه در عرفه منع فرمود”. به روایت  خمسه مگر امام ترمذی.

و اختصاص کردن روزه روز جمعه. نظر به این حدیثی که ابو هریره رضی الله عنه روایت می‌کند که رسول صلی الله علیه وسلم فرمود: “هرگز یکی از شما روز جمعه را روزه نگیرد؛ مگر آنکه یک روز قبل از آن و یا بعد از آنرا روزه بگیرد” متفق علیه.

فواید روزه :

روزه گرفتن را با گرسنگی کشیدن اشتباه نگیرید چون دو چیز کاملا متفاوت هستند. روزه گرفتن در طول ماه رمضان یکی از مثال های مناسب برای نحوه صحیح روزه داری است. پیش از آنکه روزه‌ گرفتن شروع شود، باید قبل از وقت صبحانه یک وعده‌ بخورید که به آن «سحری» می‌گویند. آنچه در وقت سحری خورده می‌شود وعده‌های غذایی هستند که معمولا در هنگام صبحانه مصرف می‌کنیم یا خوراکی‌هایی که سرشار از کربوهیدرات، ویتامین، مواد معدنی، و فیبر هستند. در این صورت انرژی کافی برای انجام هر فعالیتی را که باید به صورت روزانه انجام دهید خواهید داشت و قادر خواهید بود تا وقت افطار به روزه‌ گرفتن ادامه دهید.

هرچند برای بعضی از مردم، نخوردن و نیاشامیدن مطلق می‌تواند کمی ترسناک باشد اما کسانی که تجربه روزه گرفتن را دارند می‌دانند که احتمال گرسنگی شدید و طاقت فرسا در طول ماه رمضان بسیار اندک است چون هر روز از ساعتی به بعد (آذان شام) باید روزه‌ی خود را افطار کنید و این یک دستور الهی است که از سپیده دم تا غروب آفتاب روزه دار باشید.

فواید روزه بالای مغز:

هنگامی که فرد سالمی بیش از حد غذا مصرف می کند، نوعی اختلالات در مغز ایجاد می شود. با روزه داری، در مغز بعضی تغییرات شیمیایی رخ می دهد که به سلامت مغز تاثیر می گذارد. پروتئین هایی که به هنگام ورزش کردن در مغز تولید می شود پروتئین های نوروتروفیک است، که آن ها با روزه داری در ماه رمضان  نیز در مغز تولید می شود و مدار های عصبی فعال می شود. رشد و فعال شدن آن ها به تشکیل سیناپس های مغز کمک می کند. هم چنین باعث تولید کتون ها که یک منبع انرژی برای عصب است می شود و در توانایی ارتباط با دیگران و صبر و حوصله تاثیر مثبت می گذارد و از ابتلا شدن به بیماری های آلزایمر و پارکسیون جلوگیری می کند.

فواید روزه بالای کم کردن شکر (قند) خون:

روزه گرفتن میزان تجزیه گلوکز را افزایش می‌دهد تا بدن بتواند انرژی بگیرد بنابراین تولید انسولین را کاهش می‌دهد و گلیکوژن برای تسهیل تجزیه گلوکز تولید می‌شود در نتیجه روزه، کاهش قند خون است که به ویژه برای بیماران دیابتی مفید است.

در حقیقت اعتقاد بر این است که روزه از جهات مختلفی برای بدن مفید است، از جمله از جهت تأثیری که در تقویت سیستم ایمنی بدن دارد. احتمالاً اجداد باستانی ما هم از فواید روزه گرفتن آگاه بودند.

علاوه بر مسلمانان که در ماه رمضان روزه می‌گیرند، مسیحیان و یهودیان هم در مقاطعی از سال این عمل را به جای می‌آورند.

همچنین شواهد و مدارکی وجود دارد که نشان می‌دهد مصریان باستان برای زدودن بدن از مشکلات جسمی و بیماری‌ها روزه‌های طولانی مدت می‌گرفتند.

پس شاید این بدان معنی است که همه‌ی آن‌ ها هدفی از این کار داشتند؟

تحقیقات اخیر نشان داده روزه گرفتن با کاهش میزان التهاب کلی‌ای که می‌تواند در سلول‌های سرتاسر بدن رخ دهد، می‌تواند آثار مثبتی بر سیستم ایمنی بدن داشته باشد.

اعتقاد بر این است که روزه بدن را وارد یک «حالت صرفه جویی در انرژی» می‌کند که بر اثر کاهش دریافت مواد مغذی دریافتی رخ می‌دهد. بدن در تلاش برای ذخیره‌ی انرژی، بسیاری از سلول‌های ایمنی قدیمی یا آسیب دیده‌ی خود را دوباره به کار می‌اندازد، مسأله‌ای که بعداً باعت تولید سلول‌های ایمنی جدید و سالم‌تر در بدن میشود با پایان دوره‌ی روزه اتفاق می افتد.

این سلول‌های جدید از سرعت و تأثیر گذاری بیشتری در مقابله با عفونت‌ها برخوردارند، بنابراین سیستم ایمنی بدن به طور کلی تقویت می‌شود.

نکته‌ی کلیدی ‌ای که روزه‌ی ماه رمضان را از رژیم‌های غذایی‌ای که از طریق روزه‌ی متناوب به کاهش وزن کمک می‌کنند مجزا می‌کند، پرهیز از نوشیدن آب است. این مسأله ممکن تأثیر زیادی داشته باشد.

فواید روزه بالای سیستم گوارشی(هضمی):

معده در بدن کاری زیادی انجام می‌دهد اما در وقت روزه داری، این عضو استراحت می‌کند تا بتواند تجدید قوا کند، سم زدایی کند یا حتی خودش را پاکسازی کند و وقتی دوباره معده‌تان بخواهد فعالیت را از سر بگیرد، با نیرویی تازه این کار را خواهد کرد.

فواید روزه بالای کم کردن چربی خون:

توانایی بدن در کنترل کاهش وزن بر کاهش سطح کلسترول تاثیر خواهد گذاشت. دو نوع کلسترول وجود دارد؛ کلسترول بد (LDL) و کلسترول خوب (HDL).

بعضی از مطالعات صورت گرفته حاکی از آن هستند که در طول روزه داری سطح کلسترول بد به طرز چشمگیری کاهش پیدا می‌کند، که این خوب است، در حالی که روزه گرفتن هیچ تاثیری بر سطح کلسترول خوب نمی‌گذارد.

روزه گرفتن عملکرد مغز را بهبود می‌بخشد:

مطالعات بسیاری نشان داده‌اند که روزه گرفتن می‌تواند تولید پروتئین خاصی را که برای عملکرد مغز مفید است و با عنوان فاکتور نورون‌زایی مشتق‌شده از مغز یا BDNF شناخته می‌شود این نوع پروتئین سلول‌های بنیادی مغز را تحریک می‌کند تا کارکردی بهتر داشته باشند. به همین دلیل است که در حین روزه گرفتن، به جای احساس کسالت و عدم تمرکز، هشیارتر خواهید بود، چون مغزتان به نحو بسیار بهتری عمل می‌کند.

فواید روزه بالای کم کردن وزن بدن :

برخی افراد چاقی که می خواهند در ماه رمضان لاغر تر شوند، به جای این که به وزن ایده آل خود برسند، برعکس چاق تر می شوند. دلیل آن هم می تواند پرخوری های بعد از افطار و سحری و کم تحرکی باشد. بنابراین در این موارد باید نکاتی را رعایت کرد. نباید وعده ی سحری را حذف کرد چون با حذف این وعده، میزان قند خون افت کرده و فرد در طول روز تمایل به پر خوری و یا خوردن غذا های پرکالری پیدا می کند. خوردن غذا های پرچرب در سحری توصیه نمی شود. باید با آب  گرم افطار کرد. فاصله بین افطار تا شام زیاد نباشد. به شرطی که شام سبک باشد.

روزه داری موجب ترک عادات بد:

رمضان زمان مناسبی برای ترک عادات بد است، چون باید کل روز را روزه بگیریم مانند سیگار کشیدن و غذا‌های شیرین نباید در طی ماه رمضان خورده شود ترک عادت در زمانی که در یک گروه انجام می‌شود و یافتن آن در طی ماه رمضان بسیار آسان‌تر است توانایی روزه گرفتن برای کمک به ما برای کاهش عادات بد قابل توجه است. روزه گرفتن بهبود رژیم غذایی سالم را بهبود می‌بخشد.

عذرهای موجه برای روزه نگرفتن در ماه رمضان:

از جمله موارد آسانگیری خداوند در حق بندگانش این است که روزه را تنها برای کسانی واجب نموده که توانایی آن را دارند و برای آنان که از روی عذر شرعی قادر به روزه نیستند روزه نگرفتن را مباح گردانده است.

عذرهای شرعی که روزه نگرفتن را مباح می‌کنند از این قرار است:

خداوند متعال  در آیات مشتمل بر احکام روزه دو عذر را بیان  کرده و فرموده  است: (فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ ) یعنی: (پس هر یک از شما که در ماه رمضان بیمار یا مسافر باشد ” به اندازه  روزهایی  که  افطار  کرده است”  در روزهاي  دیگر  روزه  بگیرد)، البقرة/١٨٤.

به طور کلی سفر و بيماری دو عذر موجه  برای  روزه  نگرفتن  در ماه رمضان به شما می روند اما هر یک از این دو عذر جزئیاتی  دارند که در آنها نوع  بیماری  و حالت سفری را که روزه نگرفتن در رمضان را مجاز  می کنند مورد بحث و بررسی طولانی  قرار می گیرد ولی در اینجا  تنها به خلاصه شماره وارعذر های  مباحی  که روزه  نگرفتن  در ماه رمضان را مجاز  می کنند  می پردازیم که سفر و بیماری  دو تا از آنها  بوده اند.

عذر سوم: حاملگی و شیردهی:

فقها بر این اتفاق دارند که بانوان باردار و شیرده به شرط آنکه بترسند خود یا فرزندشان بیمار شوند، یا بیماری‌شان بدتر شود یا بیم زیان و مرگشان رود، اجازه دارند در رمضان روزه نگیرند. دلیل رخصت روزه نگرفتن برای آنها این آیه است:

وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ [بقره: ۱۸۵]

(پس هر که بیمار یا در سفر است باید به شمار آن تعدادی از روزهای دیگر را روزه بدارد).

منظور از بیماری در این آیه عین بیماری نیست، زیرا بیماری که روزه برایش زیانی ندارد اجازه یی روزه نگرفتن ندارد. نام بردن از بیماری کنایه از امری است که روزه در آن باعث زیان می‌شود یعنی معنای بیماری که در مورد زن باردار و شیرده نیز این معنا موجود است، بنابراین تحت رخصت افطار قرار می‌گیرد. از دیگر دلایل رخصت روزه نگرفتن برای این زنان حدیث انس بن مالک کعبی ـ رضی الله عنه ـ است که پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمود: خداوند روزه و نصف نماز را از عهده‌ی مسافر انداخته است، و از زن حامله یا شیرده روزه را.

عذر چهارم: سرباز در میدان جنگ:

ترس از سستی در هنگام روبرو شدن با دشمنان، مانند آنکه در محاصره‌ی دشمن باشند، بنابراین مجاهد اگر از روی یقین یا گمان غالب بداند که قرار است با دشمن روبرو شود و مسافر هم نباشد و ترس این باشد که اگر در حالت روزه با دشمن روبرو شود دچار ضعف و سستی شود، اجازه دارد پیش از جنگ افطار کند.

عذر پنجم: اجبار: اکراه یا اجبار یعنی آنکه دیگری انسان را خلاف رضایتش و با تهدید مجبور به انجام یا ترک یک کار کند.

بنابراین آنهایی که  روزه نگرفتن در رمضان  برای شان  جایز  است عبارت اند از: بیماران، مسافران، خانم‌های شیرده وباردار،سرباز در میدان جنگ، مکرَه (مجبور).

اشتباهات بعضی از روزه داران:

1- فرا نگرفتن احکام روزه داری: به همین دلیل در اشتباهات زیادی واقع میشوند.

2- اسراف : بسیاری از افراد ، در خوردن و نوشیدن اسراف میکنند، به ویژه در ماه رمضان ، غذاهای زیادی آماده میکنند اما آنرا نمی خورند و  هدر می دهند و در زباله و جاده ها می اندازند در حالیکه الله متعال فرموده: وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ. (31 سوره اعراف).

 ترجمه:  و بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید هرآینه الله متعال اسراف کننده گان را دوست ندارد.

3- مکلف و مجبور ساختن خانواده به آماده کردن انواع گوناگون از غذا و نوشیدنی‌ها: یعنی اینکه شوهر یا صاحب خانه همسر خود را از نعمات و پاداش های بسیاری محروم می کند ، زیرا بسیاری از خانمها بعد از نماز ظهر آشپزی می کنند و انواع غذا و نوشیدنی را  تهیه می کنند الی  نماز شام  ، سپس بعد از اتمام غذا تا اواخر شب مشغول تمییز کاری میشوند ، و ممکن است بخاطر آن نماز ها را از وقتش موخر کنند، و از خواندن نوافل محروم بمانند.

4- خوابیدن در وقت سحر (آخر شب)‌ :

خوابیدن در هنگام سحر باعث از دست دادن وقتی گرانبهایی می‌شود انکه الله متعال در موردش فرموده : وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ. (سوره ذاریات ایت ۱۸)

 ترجمه:  و سحرگاهان از درگاه خدا طلب آمرزش و مغفرت می‌کردند.

طاووس بن کیسان یمانی گفته: فکر نمی کنم کسی از امت محمد صلی الله علیه و سلم در هنگام سحر بخوابد.

و با از دست دادن وقتی گرانبهای عبادت ، سحری خوردن را نیز از دست میدهد در حالی که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرموده سحری بخورید که در سحری خوردن برکت است ( متفق عليه).

٥- بیشتر روز را در خواب سپری کردن : این عمل برخلاف راه و روشی است که خدا برای بندگان خود قرار داده  ، زیرا الله متعال شب را پوشش قرار داده و روز را وقت تلاش و معاش قرار داده، و همچنین سبب هدر رفتن وقت  و از دست دادن زندگی میشود.

مناسب ترین وقت برای خوابیدن در روز همان وقت قیلوله( خواب قبل از ظهر ) است، که بدن را راحت ساخته و بنده را برای برخاستن برای نماز تهجد کمک میکند.

٦-غفلت کردن از تلاوت قران کریم: یکی دیگر از اشتباهات روزه داران غفلت نمودن از تلاوت قرآن و مصروف شدن در لهو و لعب، خوابیدن و معاشرت با افراد بد است.

ماه رمضان ماه قرآن است ، چون‌که الله متعال قرآن را در این ماه نازل کرده، و سلف صالح  همه چیز را در ماه رمضان می گذاشتن و به قرآن روی می آوردند.

٧-  ترك کردن نماز شام در مسجد و مشغول شدن در افطاری كردن، و بهانه کردن به حدیثی که میگوید به هنگام که غذا آماده و حاضر است  یا وقتی که انسان تنگ وضوست نمازی نیست.

 ( صحیح است به روایت مسلم).

در حالی که سنت پیامبر صلی الله علیه و سلم این گونه بود که با خرمای تازه یا خشک و در نبود آن با چند جرعه آب افطار می‌کرد، سپس نماز می‌خواند، و غذا او را از نماز مصروف نمی کرد، بنابراین باید فرد مسلمان از پیامبر اقتدا کرده و نماز خود را با جماعت بخواند.

۸- شب بیداری: چه تمام شب و چه حصه زیادی از آن، زیرا باعث بیماری های جدی و فساد بزرگی می شود ، از جمله: مخالفت با راه و روشی که الله متعال برای بندگان خود قرار داده، زیرا که شب برای خوابیدن و آرامش یافتن است و روز برای تلاش و یافتن رزق و روزی است.

مخالفت با رهنمایی های رسول الله : زیرا او از خوابیدن قبل از نماز عشا و صحبت بعد از آن بدش می آمد.

آسیب رساندن به خود: زیرا نفس حق خواب کردن را دارد و محروم کردن آن از خواب ضرر رساندن به آنست.

آسیب رسیدن به دیگران: با صدا ، فریاد ، بازی و سرگرمی دیگران را آشفته می کند.

محرومیت از نماز تهجد.

9- عجله نمودن در خواندن نماز تراویح : یکی از اشتباهات ظاهری برخی از نمازگزاران ، به ویژه امامان اینست که بیش از حد نماز را به سرعت میخوانند به طوری که در ارکان و واجبات ان خلل میاید رکوع و سجده را درست نمیخوانند و حرفهای کلام خداوند را در هم دیگر داخل میکنند .

منابع بحث:

 1. توحیدی، عبدالله، مختصر از فقه روزه.

2. دهلوی، کفایت الله، تعلیم الاسلام.

3. شیخ سابق، فقه السنه.

4. عتر، محمد بن ماجد، المفصل في الفقه الحنفي.

5. عسقلاني، أحمد بن علي بن محمد، بلوغ المرام.

6. قحطاني، سعيد بن علي بن وهف، الصيام في الإسلام.

7. ندوي، شفيق الرحمن، فقه ميسر.

8. سايت الألوكة.

9. سايت اختصاصي اهل سنت.

10. سايت إسلام سوال و جواب.

11. سايت إسلام ويب.

12. سايت خالد بن عبدالله المصلح.

13. سايت درر سنية.

14. سايت سطور.

15. سايت صيد الفوائد

16. سايت الموضوع

17. ويكي پدیا.