سختی‌ها ومشکلات سنت الهی است که الله برای افراد و امت‌ها مقدر کرده است. فرد مبتلا می‌شود و امت‌ها مبتلا می‌شوند و زندگی بر یک رویه واحد پیش نمی‌رود. این گفته الله متعال است: {الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ} [الملک: 2].
ترجمه: [همان] ذاتی‌که مرگ و زندگی را آفرید، تا شما را بیازماید که کدام یک از شما نیکوکار‌تر است؛ و او پیروزمندِ بخشنده است، الله متعال ما را فقط برای این امر آفریده است: {لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ} [الأنفال: 37].
ترجمه: تا الله پلید را از پاکیزه جدا کند.
بر هیچ مسلمانی پوشیده نیست که امت اسلامی ما در این روزها چه سختی‌هایی را پشت سر می‌گذراند و در حال گذراندن دورانی از تولد دوباره برای این امت است، همچنین بر کسی پوشیده نیست که این چه‌قدر دشوار است، هر امتی تولدی دارد و هر تولدی درد زایمان و هر درد زایمانی رنج دارد.
اما سوالی‌که در سایه‌ی این سختی‌ها و فتنه‌های فراوان مطرح می‌شود این است که رفتار مسلمان در قبال آنها چگونه باید باشد؟ و مهم‌ترین اخلاقیات و رفتارهایی‌که یک مسلمان در زمان فتنه و سختی به آنها متصف می‌شود کدامند؟
در این مقاله به برخی از این رفتارها می‌پردازیم که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
1) پناه بردن به الله، کلید گشایش:
آیا کسی‌که خود را در پناه او قرار میدهد ضرری می‌بیند؟ و آیا کسی‌که به مولای خود نزدیک می‌شود ضرری می‌کند؟
مسلمان در این مواقع جز الله متعال پناهگاهی نمی‌یابد، زیرا او قادر به تغییر اوضاع و احوال و رساندن ما به آسایش پس از سختی و رهایی پس از سختی است. الله متعال می‌فرماید: {أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ} [النمل: 62].
ترجمه: [آیا معبودان شما بهترند] یا ذاتی که [دعای] درمانده را ـوقتی او را بخواند- اجابت می‌کند و گرفتاری را برطرف می‌سازد و شما را جانشینان [پیشینیان در] زمین قرار میدهد؟ آیا معبود دیگری با الله وجود دارد؟ چه اندک پند می‌گیرید!
پناه بردن به الله متعال در موارد زیر آشکار می‌شود:
● دعا:
دعا یکی از سلاح‌های عظیم در برابر فتنه‌ها است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم به آن سفارش کرده. در صحیح مسلم از ایشان نقل شده است که فرمودند: “از فتنه‌ها، چه آشکار و چه پنهان، به الله پناه ببرید”.
دعا و تضرع یکی از مهم‌ترین سلاح‌ها برای مقابله با فتنه‌ها و آزمایش‌ها است. پس بر ما واجب است که به الله التماس و دعا کنیم و از فضل الله بر ما این است که عبادتی را به ما آموخته که از مهم‌ترین عبادات است و آن قنوت است. پس نباید آن را رها کنیم.
2) عبادت، اطاعت و عمل صالح:
یکی از راه‌های نجات از فتنه‌ها، روی آوردن به عبادت است. در صحیح مسلم از پیامبر اکرم صلی الله عليه وسلم نقل شده است که فرمودند: “عبادت در زمان آشوب و فتنه، مانند هجرت به سوی من است”.
حافظ ابن رجب رحمه الله در شرح این حدیث می‌فرماید: “علت این امر آن است که مردم در زمان فتنه‌ها از خواهشات نفس خود پیروی می‌کنند و به دین باز نمی‌گردند و حال‌شان شبیه به حال جاهلیت می‌شود. پس هر که در میان آنها به دین خود پابند بوده، پروردگار خود را عبادت کند و از رضایت او پیروی و از خشم او دوری کند مانند کسی است که از میان اهل جاهلیت به سوی رسول الله صلى الله عليه وسلم هجرت کرده باشد، ایمان به او داشته باشد، از اوامر او پیروی کند و از نواهی او دوری کند”.
پیامبر صلى الله عليه وسلم هرگاه گرفتاری به او دست می‌داد، به نماز پناه میبرد.
و یکی از مهم‌ترین و قوی‌ترین عبادات برای حفظ از فتنه‌ها، نماز شب(قیام اللیل) است.
3) خوش‌بینی، پیروزی را سریع‌تر می‌کند:
یکی از چیزهایی که در زمان فتنه‌ها و ازمایش‌ها رخ میدهد، گمان بد است. به این معنا که یک طرف جانب مقابل را گناهکار می‌داند، بلکه برخی در نسبت دادن به زشت‌ترین الفاظ به یکدیگر شتاب می‌کنند. آیا این شایسته یک مسلمان است؟!
بر یک مسلمان لازم است که به برادر خود خوش‌بین باشد و این همان چیزی است که دین ما به آن سفارش کرده است. الله متعال در قرآن کریم می‌فرماید: { يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱجۡتَنِبُواْ كَثِيرٗا مِّنَ ٱلظَّنِّ إِنَّ بَعۡضَ ٱلظَّنِّ إِثۡمٞۖ}
ترجمه: “ای مومنان! از بسیاری از گمان‌ها دوری کنید، زیرا برخی از گمان‌ها گناه است”. (حجرات: 12)
دین ما سوءظن(گمان بد) به مسلمانان را حرام کرده؛ تا جامعه قوی و متحد شود و به سرعت بتواند خود را بازیابی کند.
همچنین تحقق اصل برادری اسلامی به زیباترین شکل، عامل بسیار مهم برای مقابله با فتنه‌ها است؛ به خصوص در زمان هجوم دشمنان، با وفاداری به مؤمنان و عدم یاری رساندن کفار بر آنها، و عدم تولی کفار؛ زیرا الله می‌فرماید:
{ يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمۡ أَوۡلِيَآءَ } (ممتحنه:۱)
ترجمه: ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید.
4) امید و خوش‌بینی، راه ما به سوی تغییر:
هر چه‌قدر خطر بزرگ باشد و زندگی از حرکت بایستد، باز هم امید و خوش‌بینی خصلت این زندگی است. از چیزهای مهمی‌که باید با آن با فتنه‌ها روبرو شویم، خوش‌بینی و اطمینان کامل به پیروزی الله برای اولیای خود است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم همواره بر آرامش خاطر مردم، آرامش امور و ایجاد اطمینان در میان مسلمانان تأکید می‌کردند
و ما در این اتفاقات و فتنه‌ها باید به آینده امیدوار بوده و به حرف‌های مردمی‌که از رحمت الله مایوس اند گوش ندهیم، زیرا ناامیدی ضد ایمان است؛ {إِنَّهُ لَا يَيْئَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ} [یوسف: 87].
ترجمه: از رحمتِ الله مأیوس نشوید؛ [چرا که] جز گروه کافران، کسی از رحمت الله مأیوس نمی‌گردد.
اینست پیامبر ما صلی الله علیه وسلم، وقتی خباب نزدش می‌آید و از میله‌های آهنی داغ که پشت‌اش را با آن می‌سوزانند شکایت می‌کند و می‌گوید، آیا برای ما دعا و طلب نصرت و یاری نمی‌کنی؟
پیامبر صلی الله علیه و سلم در همان شدت شکنجه‌ی مشرکان به مسلمانان می‌گوید و بشارت میدهد که: “به الله سوگند، الله متعال این امر را به اکمال و اتمام می‌رساند تا زمانی‌که یک شخص از صنعاء به حضرموت برود و جز از الله متعال و حمله گرگ بر بالای گوسفندانش هراسی نداشته باشد”.
5) غلبه‌ی مصلحت عمومی بر مصلحت شخصی:
در زمان سختی‌ها و مشکلات، لازم است که هوس‌های عاطفی را با عقل سلیم مهار کنیم و مصلحت عمومی را بر مصلحت شخصی ترجیح دهیم. یکی از بهترین نمونه‌ها در سیرت عطریه نبوی، موضع ایشان صلی الله علیه و سلم در صلح حدیبیه است. زمانی‌که هیئتی از قریش برای صلح و آتش‌بس به نزد ایشان آمدند، پیامبر صلی الله علیه و سلم به شرایط ظالمانه‌ی قریش رضایت دادند؛ از جمله این‌که: هرکه از مشرکان مسلمان شود، باید به آنها برگردد و هرکه از مسلمانان کافر شود، دیگر به محمد صلی الله علیه و سلم پناه نمی‌برد.
اما پیامبر صلی الله علیه و سلم مصلحت عمومی دعوت را بر مصلحت شخصی ترجیح دادند و این صلح به پیروزی تبدیل شد؛ چنانچه خداوند متعال آن را فتح مبین نامید: {إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا} [الفتح: 1].
بسیاری از مورخین صلح حدیبیه را فتحی بزرگ می‌دانند، بلکه زهری در مورد آن می‌گوید: “هیچ فتحی در اسلام قبل از آن به عظمت آن نبوده است.”
پس در زمان فتنه‌ها و سختی‌ها، لازم است که مصلحت عمومی بر مصلحت شخصی غلبه کند. این یکی از رفتارهای مسلمان در زمان فتنه‌ها و سختی‌ها است.
6) فرار از فتنه‌ها و عدم ورود به آنها:
بهترین راه برای حفظ خود از فتنه‌ها، این است که مسلمان به طور کلی از آنها دوری کند، به خصوص زمانی‌که ماهیت فتنه پنهان باشد.
مسلمان باید از اسباب فتنه‌ها دوری کند و مغرور نفس خود نشود. مؤمن راستین و فروتن کسی است که از خود و دیگران می‌ترسد و هرکه بترسد نجات می‌یابد و هرکه در امان باشد هلاک می‌شود.
پس هرگاه فتنه‌ای را دیدی از آن دوری کن و از مکان‌های فتنه و تردید دور باش؛ تا آسیبی به تو نرسد.
سلف صالح ما این روش را به ما آموخته‌اند و از فتنه‌ها می‌ترسیدند. ابن ابی ملیکه می‌گوید: “۳۰ نفر از اصحاب رسول الله صلی الله علیه و سلم را درک کردم که همگی از نفاق بر خود می‌ترسیدند”.
7) بازگشت به علمای ربانی معتبر، تضمینی برای دوری از سختی‌ها و فتنه‌ها است:
همچنین لازم است مسلمان در جماعت مسلمانان و امام آنها باشد و به اهل سنت و علمای سنت مراجعه کند، که مراد از علمای سنت کسانی اند که در کتاب الله متعال و سنت رسول‌اش صلی الله علیه و سلم فقاهت و آگاهی کسب کرده‌اند و آنها را به طور کامل مطالعه کرده‌اند و احکام آنها را شناخته‌اند و بر آنها گام برداشته‌اند.
نویسنده: حسام العیسی ابراهیم (با تصرف).
