شب ها و روزها ، ماه ها و سال ها به سرعت می گذرد و عمر گرانبهای ما را کاهش میدهد، مواسم و فصلهای خیرات، برکات، چند برابر شدن نیکی ها و آزادی از آتش جهنم سریعتر میگذرد ، اما خوشبخت و کامیاب واقعی فردی است که از عمر خود استفاده کرده و از این ایام و مواسم بهره بُرده… یکی از این مواسم عظیم دهه‌ی اول ذی الحجه است که الله متعال آن را بر دیگر روزهای سال برتری داده و به آن سوگند یاد کرده ؛ و رسول الله صلی الله علیه و سلم به برتر بودن آن شهادت داده، و به انجام عبادات در آن تشویق کرده پس این مستلزم آن است که بنده در آن تلاش کند ، کارهای خیر زیادی انجام دهد و از آن به خوبی استقبال نماید.
در این بحث مختصر از فضیلت این ده و کارهای که در آن انجام میشود پرده خواهیم برداشت از الله متعال میخواهیم که موفقیت را نصیب ما کند.
فضیلت این ده:
۱- از ابن عباس ـ رضی الله عنهما ـ روایت است که رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند: هیچ ایامی نیست که عمل نیک در آن نزد الله محبوب‌تر از این روزهای دهگانه باشد گفتند: حتی جهاد در راه الله؟! فرمود: و نه حتی جهاد در راه الله، مگر مردی که با جان و مالش خارج شود و هیچ‌یک را بازنگرداند به روایت بخاری (۲/ ۴۵۷۷).
۲- همچنین از وی روایت است که پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند: هیچ کاری نزد الله عزوجل پاکتر و اجرش بزرگتر از عملی نیست که شخص در دهه‌ی قربان انجام دهد گفتند: نه حتی جهاد در راه الله؟ فرمود: و نه حتی جهاد در الله راه عزوجل، مگر مردی که با جان و مالش [به جهاد] بیرون رود و هیچ یک را باز نگرداند به روایت دارمی (۱۱/ ۳۵۷). سند آن چنانکه در إرواء الغلیل (۳/ ۳۹۸۸) آمده حسن است.
۳- وقتی كه ده ذی الحجه داخل می‌شد، سعید بن جبیر ـ رحمه الله ـ چنان در عبادت تلاش می‌كرد كه توانش به پایان می‌رسید (روایت الدارمی).
۴- ابن‌حجر عسقلانی می‌فرماید: «آنچه در فضیلت و برتری ایام ذی‌الحجة نمایان است، جمع شدن تمام عبادات در این مناسبت ( نماز و روزه و صدقه و حج) است، و در هیچ مناسبت دیگری چنین نیست» (فتح الباری شرح صحیح بخاری).
این نصوص و اقوال ، نشان دهنده‌ی این است که این دهه بدون استثنا بر دیگر روزهای سال برتری دارد، حتی بر دهه‌ی پایانی رمضان، اما شب‌های دهه‌ی پایانی رمضان بهتر از شب‌های دهه‌ی اول ذی الحجه است زیرا شب قدر در آن واقع است که بهتر از هزار ماه است. ” تفسیر ابن کثیر (۵/ ۴۱۲)” .
بنابراین شایسته‌ی فرد مسلمان اینست که این دهه را با توبه‌ی نصوح به درگاه الله عزوجل آغاز نماید، سپس اعمال نیک بسیاری انجام دهد.
چگونه به استقبال اين مواسم خير برويم؟
1- شايسته است انسان مسلمان با توبه نصوح و صادقانه و برگشتن از گناهان و ترك آنها به استقبال اين مواسم خير برود زيرا اين گناهان است كه انسان را از فضل پروردگار محروم مي سازد.
۲- و همچنین بايد با عزم صادق و جدي براي اغتنام اين فرصتها از اين مواسم مبارك استقبال كنيم و هر كه با خداوند صدق ورزد، خداوند نيز او را تصديق خواهد كرد: {والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا وإن الله لمع المحسنين} [العنكبوت/69] (و كساني كه در راه ما جهاد كردند، قطعا آنها را به راه هاي خويش هدايت خواهيم كرد).
پس برادر و خواهر مسلمان من! تا فرصت هست از آن استفاده کن.
آنچه در اين دهه مستحب است:
1- نماز:
در اين ايام زود رفتن براي انجام فرائض در مسجد و بسيار انجام دادن نوافل مستحب است زيرا اين اعمال از بهترين قربات است. ثوبان ـ رضی الله عنه ـ مي گويد: شنيدم رسول الله ـ صلي الله عليه و سلم ـ فرمود: «بر تو باد بسيار سجده بردن براي الله كه تو سجده اي براي الله نمي بري مگر آنكه الله تو را به خاطر آن درجه اي بالا مي برد و گناهي از گناهانت پاك مي كند» [رواه مسلم] و اين فضيلت در تمام سال وجود دارد.
2- روزه:
مستحب است که مسلمان نُه روز اول ذی الحجه را روزه گیرد، زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ به انجام اعمال نیک در این دهه تشویق نموده، و روزه از بهترین اعمال است که الله متعال آن را خاص خود قرار داده، چنانکه در حدیث قدسی می‌فرماید: همه‌ی اعمال بنی‌آدم برای اوست، مگر روزه که از آن من است و من پاداشش را می‌دهم به روایت بخاری (۱۸۰۵۵).
امام نووي رحمه الله درباره روزه ايام ده گانه مي گويد: روزه آن شديدا مستحب است.
۳- بسیار گفتن الحمدلله و لا اله الا الله، و الله اکبر:
گفتن تکبیرو تحمید و تهلیل و تسبیح در روزهای دهه‌ی اول ذی الحجه و بلند کردن صدا به آن در مساجد و منازل و راه‌ها و هر جایی که ذکر الله در آن جایز است، به هدف اظهار عبادت و اعلان بزرگداشت الله متعال، سنت است، که مردان آن را به صدای بلند و زنان با صدای آرام بگویند.
الله متعال می‌فرماید:
لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ [حج: ۲۸۸]
(تا شاهد منافع خویش باشند و نام الله را در روزهای معلومی بر دام‌های زبان بسته‌ای که روزی آنان کرده است ببرند).
جمهور بر این نظر هستند که این روزهای معلوم همان دهه‌ی اول ذی الحجه است، زیرا ابن عباس ـ رضی الله عنهما ـ می‌گوید: ایام معلومات یعنی روزهای دهگانه [ذی الحجه].
و از عبدالله بن عمر ـ رضی الله عنهما ـ روایت است که رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند: ایامی نیست که نزد الله بزرگتر و عمل نیک در آن محبوب‌تر از این روزهای دهگانه باشد، پس در این روزها بسیار تهلیل و تکبیر و تحمید گویید به روایت امام احمد (۷/ ۲۲۴۴) احمد شاکر سند آن را صحیح می‌ٔداند.
تهلیل: گفتن لا اله الا الله، تحمید: گفتن الحمدلله.
نحوه تكبير :
الف) الله اكبر، الله اكبر، الله اكبر كبيرا
ب) الله اكبر، الله اكبر، لا اله الا الله، و الله اكبر، الله اكبر، و لله الحمد.
ج) الله اكبر، الله اكبر، الله اكبر، لا اله الا الله، و الله اكبر، الله اكبر، الله اكبر، و لله الحمد.
روش‌های دیگری نیز برای این تکبیر وارد شده است.
در دوران ما تکبیر یکی از سنت‌های فراموش شده است، به ویژه در اول دهه‌ی ذی الحجه که شاید جز از تعداد خیلی کمی آن را نشنوی، بنابراین شایسته است که برای احیای سنت و یادآوری غافلان این تکبیر را با صدای بلند گفت. از ابن عمر و ابوهریره رضی الله عنهما ثابت است که در روزهای دهگانه به بازار می‌رفتند و تکبیر می‌گفتند و مردم نیز با تکبیر آنان تکبیر می‌گفتند. یعنی مردم با شنیدن تکبیر آنان متوجه می‌شدند، و تکبیر می‌گفتند.
۳- به جای آوردن حج و عمره:
یکی از بهترین اعمال این دهه، حج بیت الله الحرام است. کسی که الله متعال به وی توفیق حج خانه‌اش را عطا کرده و مناسک را به وجه مطلوب ادا کند ان شاءالله بهره‌ای از این سخن رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ خواهد داشت که می‌فرماید: حج مبرور پاداشی جز بهشت ندارد.
۴- قربانی
از دیگر اعمال نیک این دهه، نزدیکی جستن به الله متعال با قربانی و انتخاب قربانی مناسب و بذل مال در راه الله متعال است.
۵- تلاوت کردن بسیار قران کریم
از ابن مسعود رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمودند: «هرکس يک حرف از کتابِ الله را بخواند، برای او يک نيکی است و هر نيکی ده برابرش پاداش دارد؛ نمی گويم: “ألم” يک حرف است؛ بلکه «الف» يک حرف، «لام» يک حرف و «ميم» يک حرف است». صحیح است – به روایت ترمذی.
٦- نشستن در مسجد تا هنگام طلوع آفتاب:
رسول الله صلی الله علیه و سلم فرموده: هر کس نماز صبح را با جماعت بخواند سپس بنشیند و تا طلوع خورشید، الله متعال را ذکر کند، و سپس دو رکعت نماز بخواند،( حدود ربع ساعت بعد از طلوع آفتاب)، برای او اجری است همچون اجر حج و عمره،( ایشان برای تاکید سه بار می فرمایند) به صورت کامل ، کامل ، کامل.)) به روایت تِرمذی.
اجر و پاداش بزرگ این عبادت در تمام سال است پس در ده ذی الحجه چگونه خواهد بود؟؟
دیگر از اعمال مستحبه‌ی این ده صدقه و خیرات، خواندن نمازها با جماعت، استفاده درست از وقت، نیکی به پدر و مادر، صله رحم، نماز تهجد اگر چه کم باشد ، امر به معروف و نهی از منکر ، نگاه کردن چشم از دیدن بسوی حرام ، حفاظت جوارح و به‌خصوص زبان از گناه است.
روز نهم ماه ذی الحجه ( عرفه ):
شکّی در این نیست که روز عرفة روز بسیار بزرگی است و یکی از روزهای پرفیض و برکت خداوند می‌باشد و درواقع بزرگترین مجمعی از مجامع خیر و نیکی، ایمان و تقوی و زمان بسیار مهمّی است برای انجام طاعت و عبادت، آری، عرفه روزی است که در آن پندها و ناشناخته‌ها آموخته و شناخته میشود، دعاها و خواهشها، تضرع و زاریها به آسمان می‌رود، رحمتها و برکتها فرود می‌آید، گناهان و لغزشها بخشیده میشود، امیدها و آرزوها، فروتنیها و پشیمانیها ابراز می‌گردد، بیگمان روز عرفه روزی بسیار بزرگ و مبارک است به طوری که خورشید بر هیچ روزی بزرگتر و بافضیلت‌تر از آن نتابیده است، بنابراین در حقیقت روز عرفه، چنان مزایای ارزشمند، خصوصیات عظیم، صفات عالی و فضائل بی‌انتهایی را به همراه دارد که برشمردن و احاطه نمودن بر آنها بسیار مشکل بلکه غیرممکن می‌باشد…
از جمله فضائل این روز مبارک :
۱- این روز، روز تکمیل دین و کامل شدن نعمت است:
در صحیحین از عمر بن الخطاب ـ رضی الله عنه ـ روایت است که مردی از یهودیان به وی گفت: ای امیر مومنان، آیه‌ای در کتاب شماست که آن را می‌خوانید و اگر بر ما یهودیان نازل شده بود آن روز را عید قرار می‌دادیم. گفت: کدام آیه؟ گفت:
الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا [مائده: ۳۳]
(امروز دین شما را برایتان کامل، و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم، و اسلام را برای شما [به عنوان] دین برگزیدم).
عمر ـ رضی الله عنه ـ گفت: آن روز را می‌شناسیم و مکانی که در آن بر پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ نازل شد، در حالی که ایشان روز جمعه در عرفه ایستاده بود.
۲- این روز، برای کسانی که در عرفه هستند عید است:
پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: روز عرفه و روز قربانی و ایام تشریق، عید ما مسلمانان است و این‌ها روزهای خوردن و نوشیدن است به روایت اهل سنن.
و از عمر بن الخطاب روایت است که گفت: این آیه (یعنی آیه الیوم أکملت…) در روز جمعه و روز عرفه، نازل شده که الحمدلله هر دو عید ماست.
۳- این روزی است که خداوند به آن سوگند یاد کرده است؛ بزرگ، جز به بزرگ قسم یاد نمی‌کند، و این همان روز مشهود است که الله متعال درباره‌اش می‌فرماید:
وَشَاهِدٍ وَمَشْهُودٍ [بروج: ۳]
(و [سوگند] به شاهد و مورد شهادت).
زیرا از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ روایت است که پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند: روز موعود همان روز قیامت است، و روز مشهود همان عرفه است، و شاهد روز جمعه است به روایت ترمذی. آلبانی آن را حسن می‌داند.
۴- روزه‌ی آن گناهان دو سال را تکفیر می‌کند:
از ابوقتاده ـ رضی الله عنه ـ روایت است که از پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ درباره‌ی روزه‌ی روز عرفه پرسیده شد؛ ایشان فرمودند: [گناهان] سال گذشته و سال آینده را تکفیر می‌نماید به روایت مسلم.
البته این روزه برای غیر حجاج سنت است و برای حجاج سنت است که روزه نگیرند، زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ در حال حج آن را روزه نگرفتند و روایت است که ایشان از روزه‌ی عرفه در عرفه نهی کردند.
۵- این همان روزی است که الله متعال از ذریه‌ی آدم عهد و پیمان گرفت:
از ابن عباس ـ رضی الله عنهما ـ روایت است که رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند: «الله از پشت آدم در نعمان ـ یعنی عرفه ـ پیمان گرفت و از صُلب او همه‌ی ذریه‌اش را بیرون آورد و همانند مورچگان در برابر خود پراکنده ساخت، سپس به آنان فرمود:
أَلَسْتَ بِرَبِّكُمْ قَالُواْ بَلَى شَهِدْنَا أَن تَقُولُواْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ (172) أَوْ تَقُولُواْ إِنَّمَا أَشْرَكَ آبَاؤُنَا مِن قَبْلُ وَكُنَّا ذُرِّيَّةً مِّن بَعْدِهِمْ أَفَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ [اعراف: ۱۷۲ ـ ۱۷۳۳]
(آیا من پروردگارتان نیستم؟ گفتند: آری گواهی‌دادیم. تا مبادا روز قیامت بگویید ما از این [امر] غافل بودیم (۱۷۲) یا بگویید پدران ما پیش از این مشرک بوده‌اند و ما فرزندانی پس از ایشان بودیم، آیا ما را به خاطر آنچه باطل اندیشان انجام داده‌اند هلاک می‌کنی؟)
به روایت احمد. آلبانی این روایت را صحیح می‌داند.
چه روز بزرگی است و چه پیمان باعظمتی.
۶- این روز، روز مغفرت گناهان و آزادی از آتش و مباهات پروردگار به سبب اهل عرفات است:
در صحیح مسلم از عائشه ـ رضی الله عنها ـ از پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ روایت است که فرمود: روزی نیست که الله بیش از روز عرفه بنده‌ای را از آتش آزاد سازد، و او به [آنان] نزدیک میشود سپس به سببشان بر ملائکه مباهات می‌کند و می‌فرماید: اینان چه می‌خواهند؟
و از ابن عمر روایت است که پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمود: الله در روز عرفه بر ملائکه مباهات می‌کند و می‌فرماید: بندگان مرا ببینید که ژولیده مو و غبارآلود آمده‌اند به روایت احمد و تصحیح آلبانی.
٧ – بهترین دعا دعای روز عرفه است.
رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:
أَفْضَلُ الدُّعَاءِ دُعَاءُ یَوْمِ عَرَفَهَ وَأَفْضَلُ مَا قُلْتُ أَنَا وَالنَّبِیُّونَ مِنْ قَبْلِی لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیْکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ.
بهترین دعا دعای روز عرفه است و بهترین آنچه که من و پیامران قبل از من گفته اند لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیْکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ است. به روایت ترمذی
پس تا جایی که می توانید برای امر دنیا وآخرت وبرای والدین خود و برای همه ای مسلمانان دعا کنید.
بعضی از صالحین گفته اند دعا در روز عرفه قبول می شود تا جایی که اثر قبولی دعا را در آن سال مشاهده میشود.
( طاعات و عبادات که قبلا ذکر گردید که در ده ذی الحجه انجام داده میشود در روز عرفه نیز انجام داده میشود)
در سیرت علما و سلف صالح آمده است که روز عرفه را غنیمت می‌شمردند و از غفلت در این روز به شدت اجتناب می‌ورزیدند و سعی می‌کردند این زمان را به ذکر و تلاوت و درود و استغفار سپری کنند.
لذا مناسب است که فرد مسلمان تمام ساعت‌ها و دقایق عرفه را غنیمت شمرده و با انجام اعمال نیک، به‌ویژه اعمالی که در احادیث و روایات به آنها توصیه شده است، از این لحظات مبارک برای خودش توشه‌ای اخروی ذخیره کند.
بیایید این ایام بزرگ را غنیمت بشماریم، پیش از آنکه مقصران برای کوتاهی خود افسوس خورند و خواهان بازگشت به دنیا شوند، اما درخواستشان برآورده نشود.
منابع بحث:
سایت اسلام سوال و جواب
موسوعه احادیث نبوی
کتاب‌خانه قلم
سایت اهل سنت جاسك
سايت صيد الفوائد
