“مردم تا زمانی‌که در آسایش و رفاه هستند، چهره‌ی واقعی خود را نشان نمی‌دهند. اما زمانی‌که گرفتاری و سختی به سراغ‌شان بیاید، به حقیقت خود باز می‌گردند. پس مؤمن به ایمانش و منافق به نفاقش پناه
میبرد”.
ابتلاء و آزمایش، سنت الهی و ضرورت ایمانی است و هیچ یکی در دنیا از آن در امان نیست. الله متعال می‌فرماید: {الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ} [الملك: 2].
«آن کس که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما نیکوکارترید و او عزیز و آمرزنده است».
پس اصل زندگی، موج‌های پی‌در‌پی آزمایش است و تا زمانی‌که در دنیای هستی مورد آزمایش قرار خواهید گرفت. این تقدیر الهی است و گریزی از آن نیست.
باید بدانیم که آزمایش، نشانه‌ی برگزیدگی و خیر برای بنده است و دلیل محبت الله متعال به اوست. در صحیح مسلم از صهیب بن سنان روایت شده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «عجب از حالت مؤمن است که تمام کارهایش برای او خیر است و این چنین نیست مگر برای مؤمن. اگر نعمتی به او رسد، شکر گوید و این برای او خیر است و اگر بلایی به او برسد، صبر پیشه کند و این نیز برای او خیر است».
بیایید چند لحظه توقف کنیم و انواع آزمایش، حکمت‌ها و اسباب بر طرف‌شدن آنرا بشناسیم.
1: انواع آزمایش و حکمت آن‌ها
گاهی آزمایش برای اینکه گناهان انسان بخشیده شود، پیش می‌آید. الله متعال می‌فرماید: {وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ} [السجدة: 21]. “ما آن‌ها را به عذابی کمتر قبل از عذاب بزرگ می‌چشیم، باشد که بازگردند”.
یعنی مصیبت‌های دنیا مانند هشدارهایی هستند که الله متعال به بندگانش می‌دهد تا از گناهان دست بردارند.
2: آزمایش برای افزایش پاداش: گاهی آزمایش باعث افزایش درجه و پاداش انسان میشود.از عائشة رضي الله عنها در صحیح مسلم از پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: “هر بلایی که به مؤمن می‌رسد، الله متعال به خاطر آن درجه‌اش را بالا میبرد یا گناهی از او پاک می‌کند”.
3. امتحان برای آزمایش ایمان: گاهی امتحان برای آزمایش ایمان مؤمنان و جدا کردن آن‌ها از منافقان است. همان‌طور که طلا را با آتش آزمایش می‌کنند، ایمان انسان نیز با امتحان آزمایش میشود.
فضیل بن عیاض می‌گوید: “تا زمانی‌که انسان در آسایش است، حقیقت‌اش آشکار نمی‌شود، اما وقتی به او بلا می‌رسد، حقیقت‌اش نمایان میشود. مؤمن به ایمان‌اش و منافق به نفاق‌اش”.
4. گاهی الله متعال مؤمن را به خاطر برخی گناهان‌اش به مصیبت مبتلا می‌سازد. همان‌طور که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: “هرگاه الله بخواهد به بنده‌ای خیر برساند، عذاب‌اش را در دنیا به او می‌چشاند و هرگاه بخواهد به بنده‌ای شر برساند، گناه‌اش را نزد خود نگه‌می‌دارد تا روز قیامت با او حساب کند”. (رواه الترمذی٬ والحاکم٬ وصححه الألبانی في السلسلة الصحیحة).
حضرت علی علیه السلام فرمودند: «هر بلایی‌که بالای انسان نازل میشود به خاطر گناهی است که انجام داده و هیچ بلایی جز با توبه برداشته نمی‌شود».
سوال اینجاست که چگونه بفهمیم این مصیبت امتحان است یا جزا؟
علما فرموده‌اند: «نشانه‌ی اینکه مصیبت جزا است اینکه انسان هنگام رویارویی با بلا صبر نداشته باشد و بر خلق ناراحتی و شکایت کند. اما نشانه‌ی اینکه بلا برای پاک شدن گناهان است اینکه انسان با صبر و شکیبایی، بدون شکایت و ناراحتی و خستگی به انجام اوامر الله متعال بپردازد».
5. آزمایش نعمت‌های بزرگ الله را چون سلامتی و تندرستی که سال‌های طولانی از آن بهره‌مند بوده‌اید، به یادتان می‌آورد؛ زیرا گاهی انسان به کمبودی محرومیت نیاز دارد تا قدر این نعمت‌ها را بداند و الله را بر آن‌ها سپاس گوید و به آنچه که به او داده، قانع باشد.
6. و آزمایش، حقیقت دنیا و بیهودگی آنرا برای ما آشکار می‌سازد و پیوند شدید ما را با دنیا از هم می‌شکند و به ما می‌آموزد که زندگی واقعی و کامل، پس از این دنیا و در جهانی است که در آن بیماری و رنجی وجود ندارد.
7. آزمایش و امتحان، شوق به بهشت را زیاد می‌کند؛ بنده به بهشت مشتاق نمی‌شود مگر اینکه تلخی دنیا را بچشد. پس چگونه وقتی در دنیا آسوده هستید به بهشت مشتاق شوید؟!
8. آزمایش و امتحان، تادیب و تربیت نفس‌هاست؛ الله متعال می‌فرماید: «و ما آنان را در زمین امت‌هایی پراکنده کردیم، بعضی از آنان نیکوکار و بعضی دیگر از آنان بدکار بودند، و ما آنان را به نیک و بد آزمودیم، باشد که بازگردند». [اعراف: 168].
9. آزمایش و امتحان غرور را از دل‌ها بیرون کرده و آن‌ها را به الله متعال نزدیک‌تر می‌سازد.
10,. آزمایش و امتحان احساس همدلی با گرفتاران را افزایش داده و باعث میشود تا نیازهای‌شان را بشناسیم و برای برآوردن آن‌ها تلاش کنیم و از کارهایی که آن‌ها را آزار می‌دهد دوری کنیم.
11. آزمایش و امتحان، فرصتی است برای شناخت دوستان واقعی و دوستان مصلحتی؛ بعضی از مردم هستند که ارزش آن‌ها جز در سختی‌ها آشکار نمی‌شود.
از جمله اسبابی‌که باعث رفع آزمایش میشود:
1. تقوای الهی: الله متعال می‌فرماید: “هرکه از الله بترسد، الله برای او راه نجاتی قرار می‌دهد.”(الطلاق :2)
ابن جوزی نیز گفته است: “هرکه می‌خواهد همیشه سلامت و آسایش داشته باشد، باید از الله بترسد”.
2. توبه و استغفار:
ابو موسی اشعری روایت کرده است که دو امان در زمان پیامبر صلی الله علیه وسلم وجود داشت که یکی از آن‌ها برداشته شد و دیگری باقی ماند: “الله هرگز کسانی را که تو در میان آن‌ها هستی عذاب نمی‌کند و الله هرگز کسانی را که استغفار می‌کنند عذاب نمی‌کند”. (الانفال: 33)
3. دعا و فروتنی به الله متعال:
یکی از مهم‌ترین دلایل رفع مشکلات، دعا و فروتنی به الله متعال است. زیرا بلایی که نازل میشود، تنها به اختیار کسی‌که آن را نازل کرده، برطرف میشود. الله متعال می‌فرماید: “و اگر الله به تو زیانی برساند، هیچ کس جز او نمی‌تواند آن را برطرف کند و اگر به تو خیری برساند، بر هر چیزی تواناست”. (الانعام :17)
4. از جمله راه‌های دفع بلا ذکر گفتن فراوان و قرآن خواندن است: الله متعال می‌فرماید: “و ما قرآن را نازل کردیم که شفای دل‌ها و رحمتی برای مؤمنان باشد”. (الاسراء: 82).
قرآن شفا برای همه بیماری‌ها است. حتی صحابه‌ای آیه اول سوره فاتحه را بر کسی‌که عقرب نیش زده بود خواند و الله متعال به وی شفا بخشید.
5. قیام‌اللیل: شب‌هنگام وقت راز و نیاز با الله متعال است و دعا در این وقت مستجاب‌تر است. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: “در شب ساعتی است که هر مسلمان در آن ساعت از الله خیر دنیا و آخرت بخواهد، الله به او خواهد داد و این هر شب است”.
6. صدقه مخفی: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: “صدقه گناه را خاموش می‌کند مانند آبی‌که آتش را خاموش می‌سازد”
ابن قیم نیز می‌گوید: “صدقه تأثیر عجیبی در دفع بلا‌و مصیبت دارد، حتی اگر از طرف فاجر یا کافر هم بوده باشد”.
7. شکرگزاری از الله متعال اینکه از این بزرگ‌تر نبود ودر دین‌اش نبود؛ عمر رضی الله عنه می‌گفت: “هر مصیبتی‌که به من می‌رسید، سه نعمت در آن می‌دیدم: اول اینکه به دینم آسیبی نرسید، دوم اینکه از این بزرگ‌تر نبود و سوم اینکه الله به خاطر آن پاداش بزرگی به من خواهد داد”.
نويسنده :رمضان صالح العجرمي
