تكبر

تکبر یکی از صفات الله تعالی است که فقط لایق شان اوست و برای هیچ بشر مناسب نیست که تکبر داشته باشد . شخص متکبر به مرور زمان ذلیل و حقیر میشود، حتی اگر قدرتمند ترین فرد جهان باشد، در صحیح بخاری از رسول خدا صلى الله علیه و سلم نقل شده که فرموده است: (حق على الله أن لا یرتفع شیء من الدنیا إلا وضعه) یعنی: “بر خدا حق است که هیچ چیزی در دنیا گردن فراز نشود، مگر اینکه خوارش نماید. قارون تکبر و فخر فروشی نمود و همین سبب شد که الله متعال اورا خسف کند، و همچنان شیطان که به سبب تکبر و غرورش از رحمت الله تعالی دور شد و از جنت بیرون رانده شد .

تعریف تکبر:

 تکبر در لغت خودرا بزرگ شمردن است .

در اصطلاح : چنانکه پیامبر صلی الله علیه و سلم در حدیث بیان کرده سرپیچی از حق و حقیر و خوار شمردن مردم را گوید .

آثار و علامات کبر :

• به فخر و تکبر راه رفتن .
• ２. پوشیدن لباس دراز و به فخر انرا کشیدن بر زمین.
• استهزاء و تمسخر مردم به اشاره و حرکات و سخن گفتن.
• دوری کردن از مجالس فقراء و ضعیفان.
• سر خودرا بلند گرفتن از روی تکبر و حقیر شمردن دیگران.

اسباب تکبر:

برخی از انسان ها بخاطر علمی که دارند دچار تکبر می شوند، و دیگران را کوچک می شمارند، در برابر جواب دیگران و نصیحت های آنان او را به خشم می آورد، به تباهی افتاده و دانش او سودی برایش ندارد. بعضی دیگر از اصل و نسبی که دارد به بلای تکبر گرفتار می شود و به منزلت آبا و اجداد خویش می نازد و همه را در منزلتی پایین تر از خود دیده و در پی آن مستحق خواری و سرشکستگی از جانب پروردگار می شود.

برخی نیز به علت قدرت و مقام و نیرویی که دارند دچار تکبر و خودپسندی گشته و از این رو به آن رو شده و به ظلم و تجاوز به حقوق دیگران دست زده و نابودی و عقوبت شومی را برای خود رقم می زند.

عده ای را نیز ثروت و سامان فراوان از مسیر منحرف ساخته و با ولخرجی و اسراف بردیگران برتری می جوید و بدین ترتیب نزد خداوند خطاکار بوده و مال و ثروتش سودی برای او نخواهد داشت.

تکبر از نگاه قرانکریم:

خداوند متعال می فرماید: {ولا تصعر خدک للناس ولا تمش فی الأرض مرحًا إن الله لا یحب کل مختال فخور} [لقمان: ۱۸]

 ترجمه : ” و از مردم [به نخوت] رخ برمتاب و در زمین خرامان راه مرو که خدا خودپسند فخر فروش را دوست نمى‏دارد.”

متکبران در قرآن کریم به عذابی شدید بیم داده شده اند آنجا که خداوند باری تعالی می فرماید: {سأصرف عن آیاتی الذین یتکبرون فی الأرض بغیر الحق} [اعراف: ۱۴۶] یعنی: ” به زودى کسانى را که در زمین به ناحق تکبر مى‏ورزند از آیاتم رویگردان سازم …”، و می فرماید: {کذلک یطبع الله على کل قلب متکبر جبار} [غافر: ۳۵] یعنی: “… این گونه خدا بر دل هر متکبر و زورگویى مهر مى‏نهد.”

خداوند –باری تعالى- متکبران را دوست نمی دارد و پاداش و جایگاه شان را آتش دوزخ قرار داده و می فرماید: {إنه لا یحب المستکبرین} [نحل: ۲۳] یعنی: ” هرآئينه او گردنکشان را دوست نمى‏دارد “، ویقول تعالى: {ألیس فی جهنم مثوى للمتکبرین} [زمر: ۶۰] یعنی: “… آیا جاى سرکشان در جهنم نیست.

احادیث در مورد مذمت کبر:

۱_ از عبدالله بن مسعود رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمودند: «لا يَدْخُلُ الجَنَّةَ مَنْ كَانَ في قَلْبِهِ مثْقَالُ ذَرَّةٍ مَنْ كِبرٍ»: «هرکس به اندازه ی ذره ای کبر در قلب داشته باشد، وارد بهشت نمی شود». شخصی پرسيد: آيا کسی که دوست دارد لباس و کفش زيبا بپوشد، اين هم تکبر است؟ فرمود: «إِنَّ اللَّهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الجَمالَ؛ الكِبْرُ بَطَرُ الحَقِّ وغَمْطُ النَّاسِ»: «الله زيباست و زيبايی را دوست دارد؛ کبر، سرپيچی از حق و تحقير مردم است». [صحیح است] [به روایت مسلم]

این حدیث از جمله احادیث وعید می باشد و نیاز به تفصیل دارد؛ هرکس کبر و غرور در قلبش باشد، یا تکبر وی در برابر حق و به علت نارضایتی از آن است در این صورت کافر ميشود و برای همیشه در دوزخ می باشد و وارد بهشت نمی شود. چنانکه الله متعال می فرماید: «ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَرِهُوا مَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ» [محمد: 9] «زیرا آنچه را الله نازل كرده است نپسندیدند؛ پس الله اعمال شان را تباه نمود». و اگر تکبر وی در برابر مخلوقات باشد و خود را از دیگران برتر و بهتر بداند، اما از عبادت الله روی نگرداند و در ادای آن تکبر نورزد، این وعید شامل او می شود؛ به این صورت که از اولین کسانی نخواهد بود که وارد بهشت می شوند.

۲_ عن ابی هریره أن رسول الله صلی الله علیه و سلم قال: مَنْ جَرَّ إِزارهُ بَطَراً لَمْ يَنْظرِ اللَّه إِلَيْه.

ترجمه: الله به کسی که شلوار (لُنگ) خود را از روی تکبر بر زمين بکشد، نگاه نمی کند». [صحیح است به روایت ابن ماجه]

۳_ عن ابی هریره رضی الله عنه قال قال رسول الله صلی الله علیه و سلم : ثلاثه لا یکلمهم الله یوم القیامه ، ولایزکیهم  ، ولاینظر الیهم، ولهم عذاب الیم : شیخ زان ، و ملک کذاب ، وعايل مستكبر .

ترجمه: از ابوهریره رضي الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده «سه نفر – يعنی سه گروه – هستند که الله در روز قيامت با آنها سخن نمی گويد، آنها را پاکيزه نمی گرداند و به آنها نظر رحمت نمی کند و عذاب دردناکی در انتظارشان است: پيردمرد زناکار، پادشاه و فرمانروای بسيار دروغگو و فقيرِ متکبر». [صحیح است] [به روایت مسلم].

لذا شایسته است که هریک از ما کوشش نماید تا در برخوردهایش تواضع را پیشه نموده و بواسطه ی مقام و منصب یا ثروت و سامانش بر کسی برتری نجوید.

آری، تواضع خصلت بزرگان و تکبر سرشت فرومایگان است. چنانچه شاعر می گوید:

تَوَاضَعْ تَکُنْ کالنَّجْمِ لاح لِنَاظـِـــرِ

على صفحـات المــاء وَهْوَ رَفِیــعُ

ولا تَکُ کالدُّخَانِ یَعْلُـــو بَنَفْسـِـــهِ

على طبقــات الجـوِّ وَهْوَ وَضِیــعُ.

معنی شعر:

“فروتن باش و همچون ستاره ای درخشان

که عکسش بر رخ آب افتد و لیکن بر اوج است

نه همچون دود که برشود بر آسمانها

ولی هرچند بالا رود پست و حقیر است.

منابع:

صحیح بخاری

صحیح مسلم

تفسیر کابلی

نجاح ویب

سایت اختصاصی اهل سنت