بسم الله الرحمن الرحیم
یکی از مهمترین چیزی‌که به هر مسلمان لازم است تا برایش یادآوری شود، شناختن فرشتگان،صفات، توانایی ها، و وظیفه های آنها می‌باشد، زیرا این یک امر فرهنگی و تکمیلی نه بلکه یک اصل از اصول اعتقادی می‌باشد که ایمان شخص بیدون وی درست نمی شود، قسمی‌که الله متعال می‌فرماید: “لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ”.
ترجمه: نیست نیکو کاری آنکه روی خودرا طرف مشرق و مغرب بگردانید و لیکن صاحب نیکو کار آنست که به الله متعال و روز قیامت و فرشتگان و کتاب و پیامبران ایمان آورد. (سوره بقره ۱۷۷).
و همچنین در حدیث مشهور جبریل علیه السلام آمده است که رسول الله ﷺ فرموده: ايمان عبارت است از اين‌كه به يگانگي الله متعال، فرشتگان، كتاب‌هاي آسماني، پيامبران، روز قيامت، قضا و قدر و به خير و شر آن ایمان بیاوری.
با وجود جایگاه بزرگ این اصل اعتقادی برخی مردم در مورد فرشتگان معلومات اندکی و یا هم معلومات کافی ندارند.
در این بحث مختصرًا در مورد فرشتگان قلم به تحریر می‌آوریم.
داکتر عمر سلیمان اشقر در مقدمه کتاب خود “عالم الملائکه الابرار” گفته است: عالَم فرشتگان نسبت به عالَم انس و جن متغیر بوده مملو از صفاء و پاکیزگی می‌باشد، مخلوقات معزز و پرهیزگار بوده عبادت خداوند را به بهترین شکل انجام می دهند، و به تمام معنای بندگی، از اوامر الله متعال اطاعت و از نافرمانی وی دوری می‌جویند.
سیوطی رحمه الله در کتاب “الحبائک فی اخبار الملائک” در مورد چگونگی ایمان داشتن به فرشتگان گفته است:
ایمان به فرشتگان در نکات ذیل خلاصه می شود: باور و یقین به وجود آنها، ثابت کردن مرتبه که دارا هستند وثابت ساختن اینکه آنها بندگان الله متعال و مخلوقات او بوده و مانند انس و جن مامور هستند، توانایی بیشتری از آنچه الله متعال برای شان عطا نموده، ندارند، مرگ و موردن آنها جائز است بوده و صفات را به آنها نسبت داده نمی توانیم که باعث شریک ساختن آنها با الله شود، الله متعال برخی از فرشتگان را به برخی از بندگان که می‌خواهد می فرستد، برخی از فرشتگان حمله (بردارنده) عرش هستند، برخی دیگر آنها نویسندگان اعمال بنده‌ها و همچنان تک تک آنها وظایف داشته که به انجام دادن آن مکلف اند.
امام ابن القیم رحمه الله در کتاب “اغاثه اللهفان” می گوید: “در قرآن و سنت انواع مختلف فرشتگان و وظایف مختلف آنها ذکر شده، مثلا فرشتگانی است که موظف به کوه ها اند، برخی دیگر موظف به ابر و باران، به حفاظت بنده ها، قبض ارواح……اند .
سپس گفته است: فرشتگان از بزرگترین لشکر الله متعال بوده و دارای وظایف مختلف اند، مانند فرشتگان رحمت، فرشتگان عذاب، فرشتگان موظف به یاد الله متعال و امثال وی.
* زیاد بودن فرشتگان و طبیعت خلقت (پیدایش) آنها:
ابن حجر در کتاب “فتح الباری” گفته است: فرشتگان اجسام لطیف اند که توانایی شکل دادن به اشکال مختلف را دارند، محل سکونت آنها آسمان‌ها بوده، که در مورد صفت و زیاد بودن آنها احادیث زیادی آمده از آن جمله:
۱. مسلم در کتاب خود از عایشه رضی الله عنها مرفوعا روایت کرده است که فرشتگان کرام از نور آفریده شده اند .
۲. ترمذی در کتاب خود از ابی ذر رضی الله عنه مرفوعا روایت کرده است که: “آسمان به صدا درآمده و حق دارد که (از سنگينی) صدا کند؛ زيرا حتی جايی به اندازه ی چهار انگشت هم در آن وجود ندارد مگر اينکه فرشته‌ای پيشانی اش را بر آن‌جا نهاده و برای الله متعال به سجده رفته است.
سعید بن مسیب رحمه الله گفته است: فرشتگان نه مذکر هستند و نه مونث، نه می‌خورند، و نه مینوشند، تناسل و نکاح کردن در میان آنها نیست.
در مورد کثرت آنها حدیث ذکر شده است که می‌گوید: در بیت المعمور روزانه هفتاد هزار فرشته داخل می شوند که دوباره به آنها نوبت داخل شدن به آن نمی رسد.
دارای بالهای زیادی اند، الله متعال می‌فرماید:
“الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ مَّثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۚ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاءُ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ” ( سورة فاطر آيه: ١).
ترجمه: همه سپاس و ستایش خدای راست آفریننده آسمان ها و زمین سازنده فرشتگان را فرستادگانی دارای بالها دو دو، سه سه و چهار چهار، زیاده می‌کند در آفرینش هر چه خواهد هر آئینه خدا بر هر چیز تواناست.
همچنان بخاری و مسلم در کتاب خود از عبد الله بن مسعود رضی الله عنه روایت کردند که رسول الله ﷺ جبریل علیه السلام را در حالتی دید که ۶۰۰ بال داشت.
حدیث دیگری نیز وجود دارد که به عظمت و بزرگی فرشتگان دلالت می‌کند، ابوداوود از عبدالله بن جابر رضی الله عنه روایت کرده است که رسول الله ﷺفرموده: برای من اجازه داده شده است تا در مورد فرشته‌ای از فرشته گیرنده عرش صحبت نمایم هرآینه فاصله میان نرمی گوش و شانه او مسافت ۷۰۰ سال است.( ابن حجر گفته است حدیث اسناده صحیح).
لازم است تا بدانیم اینکه تمام چیزهای که به ما در مورد فرشته ها رسیده مرجع آن ایمان به غیب است، که الله متعال در توصیف مؤمنین به غيب می‌فرماید: “ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ (2) الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ” ( سوره بقرة). ترجمه: این کتاب هیچ شبهه‌ای در آن نیست، پرهیز گاران را رهنماست (3) آنانکه به نادیده ایمان می آورند.
* ملازمت و همیشه بودن فرشته ها با بنی آدم :
چیزی که لازم است بالای مسلمان که آن را همیشه در ذهن داشته باشد این است که فرشته‌ها همیشه با انسان است، چنانچه الله متعال می‌فرماید: “لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ”سوره رعد ایه ۱۱.
ترجمه: برای آدمی فرشتگانند از پی یکدیگر، آینده میان دو دست او و پشت سر او اورا به حکم خدا نگاه می دارند.
و همچنین می‌فرماید “مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ”سوره ق. آیه ۱۸.
ترجمه: به زبان نمی آورد آدمی هیچ سخنی مگر نزدیک او نگهبانی‌است مهیا.
برخی از فرشتگان در جستجوی مجالس ذکر هستند، که اگر جماعتی از مسلمانان را ببینند که یاد الله را می‌کنند، یک دیگر خودرا صدا زده و برای حاضر شدن در این مجلس تجمع نموده و آنها را با بال های خود می پوشانند، این معنی در حدیث بخاری و مسلم به روایت ابو هریره نقل شده است.
این حدیث باعث تشویق مسلمان‌ها به انجام اعمال خیر و دوری از بدی ها می شود.
* نام های فرشتگان و وظایف شان:
در ابتدای این فقره باید بگوییم که مرجع اثبات نام و وظیفه فرشته‌ها وحی است و کسانی که به آن ایمان می‌آورند، همان کسانی اند که الله متعال آنها را ستایش کرده ومی فرماید: “ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ (2) الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ” ( سوره بقرة).
ترجمه: این کتاب هیچ شبهه ای در آن نیست، پرهیز گاران را رهنماست (3) آنانکه به نادیده ایمان می آورند.
۱. جبریل علیه السلام که به نام روح الامین و روح القدس نیز یاد شده است، وظیفه او نازل کردن وحی بالای انبیا و رسل است.
۲. میکائیل علیه السلام که موظف به بارش و گیاه است.( در مورد وظیفه میکائیل علیه السلام حدیث صحیح ذکر نشده)
۳. اسرافیل علیه السلام که موظف به دمیدن در صور است.
۴. ملک الموت، که وهب بن منبه و اشعث بن شعیب می‌گویند که اسم وی عزرائیل است اما این قول درست نیست.
۵. منکر و نکیر، که در قبر نزد انسان بخاطر سوال و جواب می‌آیند.
۶. فرشته کوه ها که نزد رسول اللهﷺدر طائف آمده بودند.
۷. هاروت و ماروت، که در سوره بقره ذکر شده اند.
۸. فرشته که نگهبان جهنم است.
* بزرگداشتن فرشته‌ها و حرام بودن اذیت رساندن به آنها:
چنانچه خداوند در مورد فرشته‌ها می‌فرماید: “لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ” سوره تحریم آیه:۶
ترجمه: (نافرمانی الله متعال را نمی‌کنند و هر چه ایشان را حکم می‌شود انجام می‌دهند) و اینکه آنها
“لَا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَلَا يَسْتَحْسِرُونَ (19) يُسَبِّحُونَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ لَا يَفْتُرُونَ” (سورة اعراف)
ترجمه: از عبادت او سرکشی نمی‌کند و نه مانده می‌شوند، شب و روز تسبیح می‌گویند سستی نمی‌ورزند.
و اینکه آنها “عِبَادٌ مُكْرَمُونَ (26) لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ (27) يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ”( سورة الأنبياء).
ترجمه: آنان بندگانی هستند که به آنها عزت داده شده است، در سخن بر او پیشی نمی‌گیرند و تنها به دستور او کار می‌کنند، او آن چه را که پیش روی آنان است می‌داند و هم آنچه را که از آنان پوشیده است می‌داند، آنان برای کسی شفاعت نمی کنند، مگر برای کسی که خدا به شفاعت برای او رضایت بدهد و از بیم او هراسانند.
و غیر اين از صفات نیک که الله متعال فرشتگان را به آن توصیف نموده.
بنابر این لازم می‌شود که آنها را دوست بداریم و از اذیت آنها دوری کرده و با تمام آنها دوستی کنیم و از دشمنی با آنها چه با تمام آنها و یا بعضی آنها دوری کنیم قسمی‌که الله متعال می‌فرماید: “قُلْ مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ (97) مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْكَافِرِينَ”( سوره بقرة).
ترجمه: بگو هر کس که دشمن جبریل باشد پس به تحقیق جبریل فرود آورده است قرآن را بر دل تو به حکم الله متعال، تصدیق کننده آنچه پیش از آن است و رهنما و مژده دهنده به اهل ایمان است، هر کس که دشمن الله متعال و فرشتگانش و پیامبران او و جبریل و میکائیل باشد پس هر آئینه الله متعال دشمن کافران است.
نکته قابل توجه این است که از آنچه‌که انسان ها از آن اذیت می‌شوند، فرشته ها نیز اذیت می‌شوند.
در اینجا به همین اندازه اکتفی می نماییم و برای معلومات بیشتر به منابع داده شده مراجعه شود.
منابع بحث:
١.عالم الملائكة الأبرار تأليف عمر سليمان الأشقر.
٢. الحبائك في اخبار الملائك تأليف امام سيوطي.
٣. إغاثة اللهفان تأليف امام ابن القيم.
٤. فتح الباري تأليف ابن حجر.
٥. صحيح المسلم.
٦. سنن الترمذي.
