اخلاق نیک یکی از عوامل موفقیت هر فردی در جامعه است. انسان های خشن و بد اخلاق تنها و بدون دوست می مانند. پیامبر اسلام، حضرت محمد صلی الله علیه و سلم هدفی از اهداف بعثت و رسالت خود را تکمیل اخلاق و ارزش های انسانی می داند. « انما بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ»
قرآن یکی از عوامل موفقیت دعوت رسول الله صلی الله علیه وسلم را اخلاق خوب ایشان می داند: « فَبِما رَحْمَة مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِک » (آل عمران، ۱۵۹) ترجمه : پس به (سبب) رحمت الهی است که تو با آنان نرم خو (و مهربان) شدی، و اگر تند خو و سخت دل بودی، قطعا از اطراف تو پراکنده می‌شدند.
براساس آیه مذکور، اگر پیامبر اسلام، بداخلاق، تند خو و خشن بود؛ کسی اطراف ایشان جمع نمی شد و در جامعه تنها می ماند. ولی اخلاق فاضله پیامبر باعث شد که عرب جاهلی و بدور از هر نوع سواد و تمدن، جذب ایشان شود و برای اهداف ایشان، همه زندگیش را فدا کند.
قبل از اینکه به بحث خود بپردازیم اولا معنی اخلاق نیکو را باید دانست؛ اخلاق نیکو کلمه مرکب است اول اخلاق دوم نیکو ، اخلاق جدا از معنای اصطلاحی آن معنایی عرفی دارد که بدیهی است. اخلاق در معنای عرفی یعنی لایه ای از رفتار انسان که در رفتار او با دیگران پدیدار می شود یعنی اینکه دارای اخلاق و صفات پسندیده باشد.
معنای اصطلاحی اخلاق:
اخلاق جمع «خُلق» به معناى خوی و خصلت است و به معنای صفات درونی که در مقابل خَلق که هیأت و شکل ظاهرى و جسمى آدمى است و با چشم دیده مى شود می‌اید.
خُلق و خوى، آن دسته از صفات را در برمى گیرد که در نفس راسخ باشند و به راحتی زایل نشوند، به گونه اى که انسان، بى درنگ و بدون اندیشه، کار پسندیده و یا ناپسندى را انجام دهد و نیکو به معنی پسندیده نیک و خوب میباشد .
پس در نتیجه اخلاق نیکو را چنین تعریف میکنیم اخلاق نیکو، عبارت است از خوش‌رویی، خوش‌رفتاری، حسن معاشرت و برخورد پسندیده با دیگران.
اخلاق نیکو دو معنا دارد: معنای عام و معنای خاص:
حسن خلق به معنای عام عبارت است از مجموعه خصلت‌های پسندیده‌ای که لازم است انسان روح خود را به آنها بیاراید.
حسن خلق به معنای خاص عبارت است ازخوش‌رویی ، خوش‌رفتاری، حسن معاشرت و برخورد پسندیده با دیگران.
اخلاق نیکو از دیدگاه قران و سنت :
اخلاق نیکو از دیدگاه قران:
از جمله اوامر که برای مان الله متعال کرده است اخلاق نیکو است که در جاهای متعدد بر این امر اشاره شده تا مسلمانان بر آن عمل کنند.
چنانچه الله متعال پیامبر صلی الله علیه وسلم را چنین تمجید میکند «وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ؛ و تو دارای اخلاق بزرگ و برجسته ای هستی». (قلم: 4)
و همچنان میفرمایید :(( قُلْ لِعِبادی یَقُولُوا الَّتی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلإِنْسانِ عَدُوًّا مُبینًا. (اسراء: 53)
به بندگانم بگو سخنی بگویند که بهترین باشد؛ چرا که شیطان میان آنها فتنه و فساد می کند.همانا شیطان دشمن آشکار انسان است.
وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسْنًا؛ با مردم به نیکی سخن بگویید». (بقره: 83)
«وَ قُولُوا قَوْلاً سَدیدًا؛ سخن استوار بگویید». (احزاب: 70)
و در ایات دیگر هم به حسن خلق ( اخلاق نیکو ) اشاره شده که به همین اندازه اکتفا میکنیم.
اخلاق نیکو از نگاه سنت:
عن معاذ بن جبل عن النبی صلی الله علیه وسلم قال:«اتَّقِ اللهَ حيثُما كنتَ، وأَتبِعِ السَّيِّئَةَ الحسنةَ تمحُها، و خالِقِ الناسَ بخُلُقٍ حَسنٍ»[صحيح الجامع ۹۷].
ترجمه : «از معاذ بن جبل روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم میفرماید: «هر جا که هستی از نافرمانی الله بپرهیز، بعد از ارتکاب خطا و بدی، نیکی انجام بده، زیرا نیکی آثار بدی را میزداید و با اخلاق خوب با مردم رفتار کن».
و همچنان پیامبر صلی الله علیه وسلم میفرماید:
«خياركم أحاسنكم أخلاقا».(صحيح البخاري:۶۰۳۵). ترجمه : بهترین شما خوش اخلاق ترین شماست.
انس رضي الله عنه می گوید:«كانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ أَحْسنَ النَّاسِ خُلقاً» (متفقٌ عليه.) یعنی: رسول اللهﷺ بهترین مردم از لحاظ اخلاق بود و زیباترین اخلاق را داشت.
ونیز رسول الله ﷺ میفرماید:«ضمانت میدهم به خانه ای در بلند ترین درجات جنت به کسی که نیک بسازد اخلاق خود را».(رواه الترمذی).
رسول اللهﷺ میفرماید: «اگر کسی برای خواستگاری نزد شما آمد که از دین و اخلاق او خشنود بودید دختر خود را به ازدواج او درآورید [و گرنه این ممانعت شما در زمین باعث فساد و فتنه‌ی فراوان خواهد شد] » مشکاة المصابیح کتاب النکاح.
رسول الله ﷺ مي فرمايد:«براي هر ديني اخلاقي هست، و اخلاق دين اسلام حياء هست».
اهمیت اخلاق نیکو:
هرآنچه که در اسلام برای مان امر شده دارای اهمیت والای است از ان جمله اخلاق نیکو است که برای ما در قران و سنت تاکید گردیده و پیامبر صلی الله علیه و سلم بشارت های برای تشویق مومنین بر این کار داده، رسول الله ﷺ میفرماید: ضمانت میدهم به خانه ی در بلند ترین درجات درجنت به کسی که نیک بسازد اخلاق خود را . به روایت سنن ترمذی شماره حدیث (۴۰۱۵)
و در حدیث دیگر آمده است: عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ : سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، عَنْ أَكْثَرِ مَا يُدْخِلُ النَّاسَ الْجَنَّةَ ؟ فَقَالَ : ” تَقْوَى اللَّهِ، وَحُسْنُ الْخُلُقِ “.
ابو هریره رضي الله عنه فرمودند : از پیامبر صلی الله علیه و سلم در مورد بیشترین چیزی که مردم را وارد بهشت میکند سوال شد، فرمودند تقوای الله و اخلاق نیکو. سنن ترمذی.
قران بهترین راهکار برای اصلاح شدن اخلاق واز جمله مهم ترین الگوی ما پیامبر صلی الله علیه وسلم میباشد چون مزین به اخلاق قرانی است.
چگونگی تحصیل خوش اخلاقی:
یکی از مهمترین کار هایی که در این زمینه باید تمرین کرد برخورد شاد است. سلام و احوالپرسى توأم با تبسم، دست دادن و گاهی که فاصله ها زیاد می شود، معانقه همراه با صمیمیت و احترام، اولین فن موثر ارتباطى، به منظور تمرین خوش اخلاق بودن و همچنین جلب محبت دیگران است.
یک نکته بسیار مهم که شما می‌توانید مسیر زندگی خود را با آن مشخص کنید و خوشبختی خود را تضمین کنید دانستن اینست که: پدر و مادر، بهشت و جهنم فرزندان هستند. یعنی فرزندان می‌توانند در برخورد با آنها به گونه ای عمل کنند که در دنیا و آخرت ،خوشبخت باشند یا خدایی نکرده خود را بی‌چاره کنند.این اصل را هرگز فراموش نکنید.
و در اخیر میتوان گفت خوش طبعی هم از جمله راهکار برای جلب مردم و اخلاق حسنه است.
آثار دنیوی خوش اخلاقی:
همانطور که خوش اخلاقی راهکار های برای هر بخش زندگی است پس آثار بسزای در دنیا هم دارد.خوش خلقی، پیوندهای دوستی را محکم و پایدار می کند.
از سوی دیگر، خوش خلقی، موقعیت اجتماعی انسان را ارتقا می دهد و او را محبوب می سازد.
حُسن خلق، مشکلات و ناهمواری های زندگی را برای آدمی هموار می گرداند.
سبب ارتباط میان افراد ، و صله رحمی را بیشتر میکند، و باعث ابادی دنیا و اخرت فرد میگردد.
منابع
۱.قران
۲.سنت
۳.لغت نامه ها
۴.کتاب قران در باره اخلاق
۵.سایت های اجتماعی
