آیا قربانی کردن حیوان غصبی جائز است؟

احکام و آداب قربانی:

 در مورد قربانی ايات و احادیثی زیادی روایت شده است، که ما نیز بحث خودرا به یک حدیثی بزرگی از جمله‌ی همان احادیث آغاز می‌کنیم. رسول الله ﷺ فرموده: نیست هیچ عملی محبوبتر نزد الله متعال در روز نحر از ریختاندن خون(قربانی)، یقینا در روز قیامت حیوان قربانی شده با شاخ و ناخن و سُم می‌آید. پیش از آن که خون قربانی بر زمین بیفتد به پیشگاه خداوند می‌رسد. پس با خشنودی و رضایت دل قربانی کنید! به روایت ترمذی.

تعریف قربانی:

الاضحیه در لغت به چیزی اطلاق می‌گردد که قربانی و ذبح می‌شود، و جمع آن اضاحی می‌باشد .

در اصطلاح:

۱. عبارت است از آنچه ذبح می‌شود از چهار پایان در روز قربانی تا اخر ایام تشریق، به خاطر نزدیکی به الله متعال.

۲. ذبح حیوان مخصوص، در وقت مخصوص، به خاطر تقرب و نزدیکی به الله متعال .

مشروعیت قربانی:

قربانی توسط آیات قرانی و احادیث پیامبر ﷺ و اجماع امت ثابت است.

 اول از قران کریم:

 ﴿إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ *فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ *إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ﴾«سورة الكوثر ١-٣»

قرطبی در تفسیر خود از ضحاک از ابن عباس نقل می‌کند که مراد از «فصل» اینست که برپا‌دار نماز  فرض را. قتاده و عکرمه و عطاء می‌گویند: «فصل لربک» هدف نماز عید و روز نحر است، وهدف از «و انحر» قربانی کردن است.

انس رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله ﷺ قربانی می‌کرد و بعد از آن نماز می‌خواند، اما بعداً امر شد که اول نماز بخواند و سپس قربانی نماید.

 و هم چنان ابن کثیر در تفسیر خود در مورد این ایه سخن ابن عباس و عطا و مجاهد را نقل کرده که مراد از ﴿قُلْ إِنَّ صَلاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ لا شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ﴾ «انعام ١٦٢» قربانی كردن شترها و امثال آن است.

مشروعيت قربانی از سنت:

از انس بن مالک رضی الله عنه روایت است که می گوید: رسول الله ﷺ دو قوچ شاخ دار با رنگ آمیخته‌ی سفيد و سیاه قربانی کرد. بسم الله و الله اکبر گفت و پایش را بر يک طرف گردن آنها گذاشته و به دست خود آنها را ذبح نمود. [صحیح است] [متفق علیه]

از عبدالله ابن عمر رضي الله عنه روايت است  كه پیامبر ﷺ ده سال در مدینه اقامت کرد، و در آنجا قربانی نیز می‌کرد .( رواه ترمذی و احمد )

مشروعیت قربانی از اجماع:

ابن قدامه، ابن دقیق العید، امام ابن حجر و شوکانی رحمت الله علیهم در مورد قربانی اجماع امت را نقل کرده‌اند.

حکم‌ قربانی:

علماء در مورد حكم قربانی دو قول دارند:

۱_ نزد جمهور علما سنت موکد است.

۲_ نزد امام اوزاعی، لیث، امام ابو حنیفه و یک روایت از احمد ابن حنبل واجب است، به دلیل این‌ سخن پیامبر ﷺ که می‌فرماید: «هرکس توانایی داشته باشد و قربانی نکند، به عیدگاه ما نزدیک نگردد». حسن است به روایت ابن ماجه.

شروط کسی که قربانی می‌کند:

۱_  اسلام، عقل و آزادی: غیر مسلمان و غیر عاقل مکلف به قربانی کردن نیستند، همچنانکه بالای غلام نیز واجب نیست.

۲_ بالغ بودن: امام ابوحنیفه می‌گوید: بالای طفل قربانی کردن واجب نیست.

۳_ توانائی قربانی کردن را داشته باشد: احناف می‌گویند که اندازه معین بالای قربانی کننده اینست که مالک دوصد درهم باشد، و یا هم صد درهم اضافه از حاجت و لباس و زندگی خویش داشته باشد.

وقت قربانی:

وقت قربانی: از بعد نماز عید قربان شروع شده الی غروب آفتاب روز سوم عید اضحی یعنی سیزدهم ذوالحجه ادامه پیدا می‌کند. یعنی که روزهای قربانی چهار روز است روز عید قربان و سه روز بعد از آن.

اما بهتر اینست که بعد از نماز عید ذبح شود، چنانچه که پیامبر ﷺ انجام می‌داد، و سپس اولین چیزی که در روز عید می‌خورد گوشت قربانی بود.

حکم گرفتن ناخن و موی در  ده روز اول ماه ذوالحجه برای شخصی که قصد قربانی را دارد چیست: 

۱_ امام ابو حنیفه و یک روایت از امام مالک رحمهما الله نقل است که می‌گویند: کسی که اراده قربانی کردن را دارد وقتی ده اول ذوالحجه داخل شد قطع کردن موی و ناخن برای او مباح است.

۲_ امام شافعی و در یک روایت از امام مالک رحمهما الله روایت است که  می‌گویند مکروه است.

۳_ امام احمد بن حنبل و اسحق رحمهما الله می‌گویند:حرام است و انجام دهنده آن گنهگار می‌شوند .

شرط‌های که لازم است در حیوان قربانی موجود باشد قرار ذیل است:

۱- حیوان قربانی باید حتما از بهیمة الأنعام باشد، زیرا الله متعال می‌فرماید: وَلِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَكًا لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ [حج/ ۳۴] (و برای هر امتی مناسکی قرار دادیم تا نام الله را بر دام‌های زبان بسته‌ای که روزی آن‌ها گردانیده یاد کنند) منظور از بهیمة الأنعام یا حیوانات زبان بسته نزد عرب، شتر و گاو و گوسفند [و بز] هست. حسن و قتاده و دیگران چنین گفته‌اند.

۲- اینکه حیوان به سن تعیین شده توسط شرع رسیده باشد. یعنی اینکه اگر گوسفند است جذعه (شش ماهه) باشد  و اگر دیگر حیوانات است مسنه باشد، زیرا رسول الله ﷺ می‌فرماید: تنها [حیوان] مسنة (به سن رسیده) را ذبح کنید، مگر آنکه برایتان سخت باشد، که در این صورت گوسفندی که جذعة (شش ماهه) باشد را ذبح کنید به روایت مسلم.

مسنة یعنی ثنیه و بالاتر و جذعه کمتر از آن است.

ثنی در شتر یعنی شتری که پنج سالش کامل شده باشد.

ثنی در گاو یعنی گاوی که دو سالش کامل شده باشد.

و ثنی در گوسفند [و بز] یعنی یک سالش کامل شده باشد.

و منظور از جذع، حیوانی است که نصف سالش کامل شده باشد، بنابراین قربانی کردن شتر و گاو و بزی که ثنی نباشد جایز نیست و همینطور گوسفندی که کمتر از جذع (شش ماه) باشد ذبحش به عنوان قربانی جایز نیست.

(خلاصه: یعنی برای قربانی شتر باید پنج سال کامل داشته باشد و گاو باید دو سال کاملش باشد و در مورد بز یک سالش کامل شده باشد و در مورد گوسفند کافی است که شش ماهش کامل شده باشد).

۳- خالی از عیوبی باشد که مانع جواز می‌شود. این عیب‌ها چهار مورد است:

یک: اینکه حیوان به طور آشکاری یک چشم باشد. یعنی یک چشم حیوان کامل بیرون زده باشد یا کاملا سفید باشد و به راحتی فهمیده شود که چشمش کور است.

دو: بیماری آشکار: یعنی مرضی که نشانه‌های آن بر روی حیوان عیان باشد، مانند تبی که حیوان را زمین‌گیر کند و اشتهایش را از بین ببرد، یا گری واضحی که گوشت آن را خراب کند و در سلامتی‌اش تاثیر گذارد، و یا زخم عمیقی که بر سلامتی‌اش تاثیر بگذارد و مانند آن.

سه: لنگی واضح، به طوری که حیوان نتواند در راه رفتن با دیگر حیوانات همراه شود.

چهار: ضعف شدید (به سبب بیماری یا پیری و…) که باعث از بین رفتن مغز استخوان حیوان شود، زیرا هنگامی که از پیامبر ﷺ درباره‌ی حیواناتی که در قربانی باید از آن‌ها اجتناب کرد پرسیدند، فرمود: حیوانی که آشکارا لنگ می‌زند، و حیوانی که کوری یک چشمش واضح است، و حیوانی که بیماری‌اش آشکار است، و حیوانی که از فرط لاغری استخوانش مغز ندارد به روایت امام مالک در موطا از براء بن عازب رضی الله عنه. و در سنن از براء ـ رضی الله عنه ـ آمده که گفت: رسول الله ﷺ در میان ما برخاست و فرمود: [ذبح] چهار [حیوان] در قربانی جایز نیست… به مانند حدیث پیشین. این روایت را علامه آلبانی در إرواء الغلیل (۱۱۴۸) صحیح می‌ٔداند.

این چهار عیب مانع از جایز بودن ذبح حیوان به عنوان قربانی است. همینطور عیب‌های دیگری که مانند این‌ها یا بدتر باشد به آن ملحق می‌شود:

ـ حیوانی که هر دو چشمش کور است.

ـ حیوانی که بیش از حد خورده و باد کرده است، تا وقتی که به حال عادی برگردد.

ـ حیوانی که زایمانش به مشکل برخورده، تا آنکه به حال طبیعی برگردد.

ـ حیوانی که بر اثر خفگی یا سقوط از بلندی یا مانند آن در حال مرگ است، مگر آنکه زنده بماند به وضعیت طبیعی برگردد.

ـ حیوانی که بر اثر بیماری [یا پیری و دیگر عوامل] توان راه رفتن نداشته باشد.

ـ حیوانی که یکی از دست‌ها یا پاهایش بریده باشد.

اگر این شش عیب را به چهار عیب اول که در حدیث آمده اضافه کنیم، انواع حیواناتی که ذبح‌شان به عنوان قربانی جایز نیست، به ده مورد می‌رسد.

۴- اینکه حیوان قربانی در ملکیت شخص باشد، یا آنکه از سوی شرع یا مالکِ آن اجازه‌ی قربانی کردنش را داشته باشد. بنابراین قربانی حیوانی که در ملک او نیست، مانند حیوان غصبی یا دزدی یا تصاحب شده بر اساس ادعای باطل و مانند آن، جایز نیست. زیرا تقرب به الله به واسطه‌ی گناه صحیح نیست. قربانی کردن از مال یتیم توسط ولی او در صورتی جایز است که عادت مردم بر آن رفته باشد و عدم قربانی باعث دلشکستگی یتیم شود.

قربانی از مال موکل توسط وکیل وی جایز است.

۵- حق کس دیگر به حیوان قربانی تعلق نگیرد. بنابراین قربانی کردن حیوانی که در رهن است جایز نیست.

منابع:

١- سایت اسلام ويب.

٢- سایت درر سنية.

٣- سایت موضوع.